Duhanpirja është një nga shkaktarët kryesorë të sëmundjeve të mushkërive dhe një ndër faktorët më të dëmshëm për shëndetin respirator. Substancat toksike që gjenden në tym dëmtojnë drejtpërdrejt indet e mushkërive, përkeqësojnë funksionin e frymëmarrjes dhe nxisin zhvillimin e sëmundjeve kronike, shpesh të pashërueshme.
Me kalimin e kohës, pirja e duhanit mund të çojë në sëmundje të rënda si bronkiti kronik, emfizema dhe kanceri i mushkërive. Ndërprerja e duhanit është hapi më i rëndësishëm për të parandaluar ose ngadalësuar dëmtimet në sistemin respirator.
Çfarë Përmban Tymi I Duhanit?
Tymi i duhanit është një përzierje komplekse që përmban më shumë se 7,000 kimikate. Shumë prej tyre janë substanca të njohura si toksike dhe kancerogjene për trupin e njeriut.
Një nga përbërësit më të dëmshëm është nikotina, një substancë që krijon varësi të fortë. Ajo ndikon në sistemin nervor dhe rrit tensionin e gjakut e rrahjet e zemrës.
Monoksidi i karbonit, një gaz helmues, lidhet me qelizat e gjakut duke bllokuar aftësinë për të transportuar oksigjenin. Kjo ndikon negativisht në mushkëri dhe në të gjithë trupin.
Formaldehidi, një tjetër përbërës i tymit, është përdorur në industrinë e ngurtësuesve dhe është shumë irritues për rrugët e frymëmarrjes. Ai dëmton qelizat e indeve të mushkërive dhe përkeqëson inflamacionin.
Në tymin e duhanit ndodhen edhe amoniaku, arseni, benzeni dhe katranet, të cilat janë substanca kancerogjene që kontribuojnë në dëmtimin e ADN-së. Këto përbërës ndikojnë drejtpërdrejt në zhvillimin e sëmundjeve kronike dhe kancerit.
Përveç substancave të njohura, tymi përmban edhe metale të rënda si kadmiumi dhe plumbi, që grumbullohen në trup dhe shkaktojnë dëme afatgjata. Ato nuk eliminohen lehtë dhe ndikojnë në funksionin e organeve.
Gjithashtu, tymi i duhanit përmban substanca radikale të lira që nxisin stresin oksidativ. Ky stres dëmton qelizat, përshpejton plakjen dhe nxit sëmundje inflamatore.
Tymi nuk dëmton vetëm mushkëritë, por ndikon në të gjithë sistemin trupor. Ai përhapet në mushkëri, kalon në gjak dhe ndikon negativisht në çdo qelizë që prek.
Si Ndikon Duhani Në Mushkëri?
Duhani ndikon drejtpërdrejt dhe në mënyrë të vazhdueshme në funksionin dhe strukturën e mushkërive. Çdo thithje tymi çon substanca të dëmshme në rrugët e frymëmarrjes dhe në indet e brendshme të mushkërive.
Fillimisht, duhani irriton dhe inflamacionon rrugët e frymëmarrjes. Ky inflamacion i vazhdueshëm bën që muret e bronkeve të trashen dhe të prodhojnë më shumë mukus, duke vështirësuar frymëmarrjen.
Me kalimin e kohës, dëmtimi i qelizave të mushkërive çon në humbje të elasticitetit të tyre. Kjo e bën të vështirë largimin e ajrit gjatë nxjerrjes dhe shkakton shkurtim të frymëmarrjes dhe lodhje.
Substancat toksike në tym dëmtojnë qelizat që mbrojnë mushkëritë nga infeksionet. Kjo e bën organizmin më të ndjeshëm ndaj bronkitit kronik, infeksioneve bakteriale dhe virale.
Dëmtimi i vazhdueshëm mund të çojë në zhvillimin e emfizemës, një gjendje ku alveolat – qeskat e vogla të ajrit – shkatërrohen dhe humbasin funksionin. Kjo gjendje është e parikthyeshme dhe shkakton mungesë të theksuar oksigjeni.
Në shumë raste, ndryshimet në mushkëri ndodhin gradualisht, pa u vënë re. Por me kalimin e kohës, funksioni respirator bie dhe pacienti përjeton frymëmarrje të vështirësuar edhe në gjendje pushimi.
Edhe nëse komplikacionet e rënda nuk ndodhin menjëherë, duhani dëmton çdo shtresë të sistemit respirator. Dëmet grumbullohen dhe përkeqësohen me çdo cigare të pirë.
Sëmundjet Më Të Zakonshme Të Lidhura Me Duhanin
Pirja e duhanit lidhet drejtpërdrejt me një sërë sëmundjesh të rënda që prekin mushkëritë dhe rrugët e frymëmarrjes. Me kalimin e kohës, dëmtimi që shkakton tymi është i pariparueshëm dhe rreziku për komplikacione rritet ndjeshëm.
Bronkiti kronik
Bronkiti kronik është një sëmundje ku rrugët e frymëmarrjes mbushen me mukus dhe irritohen vazhdimisht. Kolla e përhershme dhe sekrecionet janë simptomat më të zakonshme.
Duhani shkakton prodhim të tepërt të mukusit dhe ul aftësinë e mushkërive për t’u pastruar. Kjo bën që infeksionet dhe inflamacioni të përsëriten shpesh.
Emfizema pulmonare
Emfizema ndodh kur qeskat e vogla të ajrit (alveolat) shkatërrohen dhe humbasin elasticitetin. Si rezultat, shkëmbyesi i oksigjenit nuk funksionon mirë dhe pacienti ka vështirësi serioze në frymëmarrje.
Kjo sëmundje është pjesë e grupit të njohur si COPD (sëmundje pulmonare obstruktive kronike). Në shumicën e rasteve, shkaktari kryesor është pirja afatgjatë e duhanit.
Kanceri i mushkërive
Kanceri i mushkërive është një nga format më të zakonshme dhe më vdekjeprurëse të kancerit, veçanërisht tek duhanpirësit. Rreth 85–90% e rasteve janë të lidhura me pirjen e duhanit.
Substancat kancerogjene në tymin e duhanit dëmtojnë ADN-në e qelizave të mushkërive. Me kalimin e kohës, këto qeliza fillojnë të shumohen në mënyrë të pakontrolluar duke krijuar tumorë.
COPD (Sëmundja Pulmonare Obstruktive Kronike)
COPD përfshin bronkitin kronik dhe emfizemën, dhe zakonisht zhvillohet ngadalë gjatë viteve të duhanpirjes. Ajo karakterizohet nga vështirësi të theksuar në nxjerrjen e ajrit nga mushkëritë.
Pacientët me COPD shpesh përjetojnë mungesë ajri, kollë të thatë ose me sekrecione dhe lodhje të vazhdueshme. Sëmundja është progresive dhe nuk ka shërim, por ndalimi i duhanit mund të ngadalësojë përkeqësimin.
Infeksionet respiratore të përsëritura
Duhanpirja dobëson sistemin mbrojtës të mushkërive duke dëmtuar qelizat që pastrojnë ajrin e thithur. Kjo bën që bakteret dhe viruset të qëndrojnë më gjatë në rrugët e frymëmarrjes.
Si rezultat, duhanpirësit janë më të prirur të preken nga gripi, bronkiti akut, pneumonia dhe infeksione të tjera respiratore. Këto infeksione shpesh janë më të rënda dhe më të shpeshta.
Rreziku Për Zhvillimin E Kancerit Të Mushkërive
Kanceri i mushkërive është një nga format më të rënda dhe më vdekjeprurëse të kancerit në botë. Shumica e rasteve janë të lidhura drejtpërdrejt me ekspozimin ndaj tymit të duhanit.
Pirja e duhanit është faktori kryesor i rrezikut për këtë formë kanceri. Rreth 85–90% e pacientëve me kancer të mushkërive janë ose duhanpirës aktivë ose ish-duhanpirës.
Tymi i duhanit përmban qindra substanca kancerogjene që dëmtojnë ADN-në e qelizave të mushkërive. Me kalimin e kohës, këto dëmtime çojnë në mutacione që nxisin zhvillimin e qelizave tumorale.
Rreziku rritet në mënyrë proporcionale me sasinë dhe kohëzgjatjen e pirjes së duhanit. Sa më shumë cigare të konsumohen në ditë dhe për sa më shumë vite, aq më i madh është rreziku.
Edhe duhanpirësit pasivë janë të ekspozuar ndaj këtij rreziku. Frymëmarrja e tymit të ambientit dëmton po njësoj mushkëritë, sidomos tek fëmijët dhe të moshuarit.
Në fazat e hershme, kanceri i mushkërive shpesh nuk shfaq simptoma. Kur shenjat fillojnë të ndihen, sëmundja mund të ketë avancuar ndjeshëm.
Simptomat më të zakonshme përfshijnë kollë që nuk përmirësohet, gjak në pështymë, dhimbje kraharori dhe gulçim. Këto shenja shpesh ngatërrohen me probleme të tjera të frymëmarrjes dhe injorohen.
Ndalimi i duhanit ul ndjeshëm rrezikun për zhvillimin e kancerit, edhe pas vitesh të tëra konsumimi. Sa më herët të ndalet, aq më shumë i jepet organizmit shansi për t’u përmirësuar.
Kontrollet periodike dhe skaneri i mushkërive janë thelbësore për individët me rrezik të lartë. Zbulimi i hershëm rrit ndjeshëm mundësinë për trajtim të suksesshëm dhe shëndet afatgjatë.
Simptomat E Hershme Që Nuk Duhen Neglizhuar
Kollë E Vazhdueshme Dhe E Ndryshuar
Një nga shenjat më të hershme të kancerit të mushkërive është kolla që nuk largohet. Nëse kolla zgjat për më shumë se tre javë dhe nuk shoqërohet me infeksion respirator, ajo duhet vlerësuar nga mjeku.
Edhe nëse pacienti është duhanpirës dhe është mësuar me kollën, çdo ndryshim në intensitetin, frekuencën apo zërin e saj duhet të konsiderohet seriozisht.
Kolla mund të bëhet më e theksuar gjatë natës, të shoqërohet me sekrecione të ndryshuara, ose të krijojë ndjesinë e pengesës në kraharor. Kjo simptomë shpesh anashkalohet për shkak të zakonit të duhanpirjes, por mund të jetë një sinjal paralajmërues i një procesi malinj në zhvillim.
Gjak Në Pështymë (Hemoptizi)
Gjakosja gjatë kollitjes është një shenjë alarmante që nuk duhet të neglizhohet kurrë. Edhe nëse sasia e gjakut është e vogël dhe ndodh rrallë, ajo mund të tregojë prani të dëmtimit të indeve brenda mushkërive, që në shumë raste lidhet me kancerin.
Kjo simptomë mund të ngatërrohet me infeksione të rrugëve të frymëmarrjes, por kur është e përsëritur apo shfaqet pa shkak të qartë, kërkon menjëherë vlerësim mjekësor. Diagnostikimi i hershëm në këtë fazë mund të ndryshojë tërësisht ecurinë e sëmundjes.
Gulçim Ose Vështirësi Në Frymëmarrje
Nëse një person vëren se lodhet më shpejt gjatë ecjes, ngjitjes së shkallëve apo edhe gjatë pushimit, kjo mund të jetë një shenjë e hershme e sëmundjes në mushkëri. Gulçimi vjen si pasojë e bllokimit të pjesëve të mushkërive nga masa tumorale ose nga mungesa e oksigjenit për shkak të dëmtimit të alveolave.
Ky problem nganjëherë shoqërohet me ndjesinë e ngushtësisë në kraharor ose me zë të fishkëllueshëm gjatë frymëmarrjes. Shpesh herë kjo simptomë ngatërrohet me lodhje normale apo moshë, por kur ndodh pa arsye të qartë, duhet hetuar menjëherë.
Dhimbje Në Gjoks Ose Shpatull
Një dhimbje e vazhdueshme dhe e pashpjegueshme në njërën anë të kraharorit, në shpatull ose në pjesën e sipërme të shpinës mund të lidhet me rritjen e një tumori në afërsi të nervave ose indit të mushkërive. Kjo dhimbje zakonisht nuk largohet me medikamente të zakonshme dhe mund të përkeqësohet gjatë frymëmarrjes së thellë ose kollitjes.
Shpeshherë pacientët e interpretojnë si dhimbje muskulore apo tension, por kur nuk ka shkak të qartë dhe zgjat me ditë ose javë, kërkon vlerësim mjekësor. Sa më herët të zbulohet shkaktari, aq më i mirë është rezultati i trajtimit.
Humbje Në Peshë Dhe Mungesë Oreksi
Rënia në peshë pa ndonjë përpjekje të qëllimshme është një tjetër shenjë që nuk duhet anashkaluar. Kanceri i mushkërive, si shumë forma të tjera të kancerit, mund të ndikojë në metabolizmin e trupit dhe të çojë në humbje të pashpjegueshme në peshë.
Mungesa e oreksit, ndjesia e ngopjes së shpejtë ose refuzimi i ushqimit janë gjithashtu simptoma që shpesh shfaqen në fazat e hershme. Në kombinim me simptomat e tjera të përmendura më lart, ato mund të sinjalizojnë se organizmi po përballet me një sëmundje serioze.
Zë I Ndryshuar Ose Ngjirje Zëri
Nëse zëri bëhet i ngjirur, më i dobët apo ndryshon pa shkak të qartë dhe nuk përmirësohet për disa javë, kjo mund të jetë shenjë e dëmtimit të një nervi që kontrollon kordhat vokale. Ky dëmtim mund të ndodhë si pasojë e presionit të një tumori në pjesën e sipërme të mushkërisë.
Ngjirja e zërit shpesh ngatërrohet me ftohje apo lodhje vokale, por kur zgjat më shumë se dy javë, kërkon konsultë me mjekun. Në raste të tilla, një ekzaminim i detajuar mund të ndihmojë në zbulimin e hershëm të një procesi malinj.
Infeksione Të Përsëritura Respiratore
Disa pacientë shfaqin infeksione të shpeshta si bronkit apo pneumoni që përsëriten në të njëjtën zonë të mushkërisë. Kjo mund të jetë tregues se një masë tumorale po pengon rrjedhjen normale të ajrit dhe pastrimin e sekrecioneve.
Nëse infeksionet janë të përsëritura dhe shfaqen shpesh pa arsye të qartë, duhet të bëhet një kontroll më i thelluar i mushkërive. Kjo është veçanërisht e rëndësishme tek duhanpirësit apo personat me histori familjare të kancerit të mushkërive.
Ndikimi I Duhanit Pasiv
Duhani pasiv ndodh kur një person që nuk pi duhan ekspozohet ndaj tymit të çliruar nga cigaret ose nga vetë duhanpirësi. Kjo ekspozim, edhe pse indirekt, ka pasoja serioze për shëndetin dhe ndikon në të njëjtën mënyrë si pirja aktive e duhanit.
Tymi që thithet përmes ajrit përmban më shumë se 7,000 substanca kimike, prej të cilave qindra janë toksike dhe dhjetëra kancerogjene. Fëmijët, gratë shtatzëna dhe të moshuarit janë më të ndjeshëm ndaj efekteve të tij.
Ekspozimi afatgjatë ndaj duhanit pasiv rrit rrezikun për sëmundje kronike të mushkërive si astma, bronkiti dhe pneumonia. Ai ndikon edhe në rritjen e rrezikut për kancer të mushkërive, edhe tek personat që nuk kanë pirë kurrë cigare.
Tek fëmijët, duhani pasiv mund të shkaktojë infeksione të shpeshta në vesh, probleme me frymëmarrjen dhe zhvillim më të ngadaltë të mushkërive. Ai mund të ndikojë gjithashtu në vështirësi në përqendrim dhe probleme në shkollë.
Tek gratë shtatzëna, ekspozimi ndaj tymit të duhanit lidhet me lindje të parakohshme, peshë të ulët të foshnjës dhe rritje të rrezikut për komplikacione në shtatzëni. Gjithashtu, fëmijët e ekspozuar në mitër mund të kenë rrezik më të lartë për zhvillimin e astmës në fëmijëri.
Duhani pasiv ndikon edhe në shëndetin e zemrës duke rritur tensionin, rrahjet e zemrës dhe rrezikun për sëmundje kardiovaskulare. Edhe një ekspozim i shkurtër mund të shkaktojë ndikime të menjëhershme në funksionin e enëve të gjakut.
Mbrojtja ndaj duhanit pasiv duhet të jetë një prioritet në çdo ambient të mbyllur, veçanërisht në shtëpi, makina dhe hapësira publike. Ndërgjegjësimi, ndalimi i duhanit në mjediset e përbashkëta dhe mbrojtja e të miturve janë hapa thelbësorë për një shoqëri më të shëndetshme.
Si Përmirësohen Mushkëritë Pas Lënies Së Duhanit
Lënia e duhanit është një nga vendimet më të rëndësishme për shëndetin e mushkërive. Megjithëse dëmet mund të jenë të mëdha, trupi fillon të rikuperohet menjëherë pas cigares së fundit.
Brenda 20 minutave, tensioni i gjakut dhe rrahjet e zemrës fillojnë të stabilizohen. Pas 8 orësh, niveli i monoksidit të karbonit në gjak bie dhe oksigjeni fillon të rritet.
Pas 48 orësh, ndjesia e shijes dhe nuhatjes përmirësohen ndjeshëm. Bronket fillojnë të relaksohen, dhe mushkëritë nisin procesin e pastrimit nga mukusi dhe toksinat e mbetura.
Brenda 2 javëve deri në 3 muaj, qarkullimi i gjakut përmirësohet dhe funksioni i mushkërive rritet ndjeshëm. Ushtrimet fizike bëhen më të lehta dhe frymëmarrja më e thellë dhe e pastër.
Pas 1 viti pa duhan, rreziku për sëmundje koronare ulet me gati 50%. Kolla e përditshme dhe gulçimi zakonisht zhduken ose përmirësohen dukshëm.
Pas 5 deri në 10 vjet, rreziku për zhvillimin e kancerit të mushkërive ulet ndjeshëm, megjithëse nuk zhduket plotësisht. Qelizat e mushkërive që nuk janë dëmtuar kanë rifituar funksionin e tyre normal.
Rikuperimi është më i ngadaltë nëse dëmtimi ka qenë i thellë, por edhe atëherë ndalimi i duhanit ndihmon për të ngadalësuar përparimin e sëmundjes. Pacientët me bronkit kronik ose COPD përfitojnë gjithashtu nga përmirësimi i simptomave dhe ndalimi i përkeqësimit të gjendjes.
Lënia e duhanit nuk është vetëm për të mirën e mushkërive, por për gjithë organizmin. Sa më herët të ndodhë, aq më të mëdha janë përfitimet.
