Anoreksia nervore, e njohur edhe thjesht si anoreksia, është një çrregullim i të ngrënës dhe potencialisht vdekjeprurës karakterizuar nga një frikë e theksuar nga shtimi në peshë dhe një imazh i çrregullt i trupit, që çon në kufizim të ngrënies së ushqimit dhe humbje të tepruar të peshës. Ky çrregullim kalon përtej thjesht dietës ose përpjekjes për të qenë në formë; është një betejë e vazhdueshme në mendje që shfaqet fizikisht, duke prekur miliona njerëz në mbarë botën pa marrë parasysh moshën apo gjininë.
Anoreksia ndikon rëndë në shëndetin mendor dhe fizik, e cila shpesh shkaktohet nga presioni i shoqërisë për të qenë i dobët dhe probleme personale. Kjo bëhet një luftë e vazhdueshme për të arritur një pamje jo të shëndetshme, duke e bërë jetesën shumë të vështirë për ata që përballen me të.
Simptomat
Shenjat dhe simptomat fizike të anoreksisë nervore lidhen me urinë. Anoreksia përfshin gjithashtu probleme emocionale dhe probleme të sjelljes që përfshijnë një perceptim joreal të peshës trupore dhe një frikë jashtëzakonisht të fortë për të shtuar peshë ose për t’u shëndoshur.
Shenjat dhe simptomat mund të jenë të vështira për t’u dalluar pasi ajo që konsiderohet pesha e ulët trupore është e ndryshme për çdo person dhe disa individë mund të mos duken shumë të dobët ndryshe nga disa të tjerë. Gjithashtu, njerëzit të cilët vuajn nga anoreksia shpesh e fshehin peshën e tyre, zakonet e të ngrënit apo problemet fizike.
Simptomat Fizike
Shenjat dhe simptomat fizike të anoreksisë mund të përfshijnë:
- Humbje ekstreme e peshës ose mos arritjen e peshës normale.
- Pamje e dobët.
- Sasia e ulët e gjakut.
- Lodhja.
- Pagjumësia.
- Marramendje ose të fikët.
- Ndryshim i ngjyrës së gishtave.
- Flokë që hollohen, këputen ose bien.
- Mungesa e menstruacioneve.
- Kapsllëk dhe dhimbje barku.
- Lëkurë e thatë dhe e verdhë.
- Intoleranca ndaj të ftohtit.
- Ritmet e çrregullta të zemrës.
- Presioni i ulët i gjakut.
- Dehidratim.
- Ënjtje e krahëve ose këmbëve.
- Gërryerja e dhqmbëve nga të vjellat.
Disa njerëz që vuajnë nga anoreksia kanë episode të ngrenies dhe të vjellies së tepërt, ngjashëm me individët që vuajnë nga bulimia. Por ndryshimi është që njerëzit me anoreksi zakonisht kanë një peshë trupore shumë të ulët, ndërsa individët me bulimi kanë zakonisht peshë normale ose mbi normale.
Simptomat Emocionale Dhe Ndryshimet Në Sjellje
Ndryshimet në sjellje që shfaq anoreksa mund të përfshijnë përpjekjet për të humbur peshë duke:
- Shmangjia strikte e ushqimit përmes dietave ose agjërimit
- Ushtrimi i tepërt
- Ngrenie e tepërt dhe vjellje e qëllimshme për të hequr ushqimin, që mund të përfshijnë përdorimin e laksativëve, klistierëve, ndihmësve dietik ose produkteve bimore.
- Anashkalimi i vakteve të shpeshta ose refuzimi për të ngrënë
- Mohimi i urisë ose gjetja e justifikimeve për mosngrënien
- Ngrënia vetëm e disa ushqimeve të caktuara, zakonisht ato që përmbajnë shumë yndyrë dhe kalori të ulëta
- Mosdëshira për të ngrënë në publik
- Gënjeshtra rreth sasisë së ushqimit që konsumohet
- Frika nga shtimi në peshë që mund të përfshijë peshimin ose matjen e trupit të përsëritur
- Kontrollimi i shpeshtë në pasqyrë për defekte të perceptuara
- Insomnia
Kur Duhet Të Shkoni Te Mjeku
Fatkeqësisht, shumë njerëz me anoreksi nuk duan trajtim, të paktën fillimisht. Dëshira e tyre për të qëndruar e dobët tejkalon shqetësimet e tyre shëndetësore. Nëse keni një të dashur për të cilin jeni të shqetësuar, inkurajoni ata të flasin me një mjek.
Nëse jeni duke përjetuar ndonjë nga problemet e listuara më sipër, ose nëse mendoni se mund të keni një çrregullim të të ngrënit, kërkoni ndihmë. Nëse jeni duke e fshehur anoreksinë tuaj nga njerëzit e dashur, përpiquni të gjeni dikë të cilit i besoni për të folur për atë që po ndodh.
Shkaqet
Shkaqet e anoreksisë nervore janë komplekse dhe shpesh përfshijnë një kombinim të faktorëve gjenetikë, biologjikë, psikologjikë dhe sociokulturorë. Këto faktorë ndërveprojnë në mënyra të ndryshme për individë të ndryshëm, duke bërë që disa persona të jenë më të ndjeshëm ndaj zhvillimit të çrregullimit të të ngrënit se të tjerë. Ja disa nga shkaqet dhe faktorët e rrezikut që mund të kontribuojnë në zhvillimin e anoreksisë:
- Gjenetika: Studimet kanë treguar se anoreksia mund të jetë më e zakonshme në familjet ku anëtarë të tjerë kanë vuajtur nga çrregullime të ngrënies ose çrregullime të tjera të shëndetit mendor, duke sugjeruar një predispozicion gjenetik.
- Biologjia: Ndikimet biologjike, përfshirë ndryshimet në kiminë e trurit dhe funksionimin e neurotransmetuesve si serotonina, mund të luajnë një rol në shfaqjen e anoreksisë.
- Psikologjia: Çështjet psikologjike si vetëvlerësimi i ulët, perfeksionizmi, ankthi dhe ndjenja e mungesës së kontrollit mund të rrisin rrezikun e zhvillimit të anoreksisë. Gjithashtu, njerëzit që kanë një histori të çrregullimeve të tjera të shëndetit mendor, si depresioni ose çrregullimi obsesiv-kompulsiv, janë në rrezik më të lartë.
- Sociokultura: Presioni shoqëror dhe normat kulturore që vlerësojnë hollësinë dhe pamjen fizike të caktuar si ideale të bukurisë mund të kontribuojnë në zhvillimin e anoreksisë. Mediat sociale, revistat, televizioni dhe platforma të tjera mund të përforcojnë këto ideale dhe të shtojnë presionin mbi individët për të arritur një imazh trupi jo real.
- Stresi dhe ngjarjet stresuese: Ngjarjet stresuese ose ndryshimet e mëdha në jetë, si ndarjet familjare, abuzimi ose bullizmi, mund të shtojnë ndjeshmërinë ndaj anoreksisë, veçanërisht te individët që tashmë janë të prirur për shkak të faktorëve të tjerë.
Pavarësisht nga shkaqet specifike, anoreksia nervore është një çrregullim serioz që kërkon trajtim të specializuar. Është e rëndësishme të kërkohet ndihmë nga profesionistë të shëndetit mendor nëse ju ose dikush që njihni përjeton simptoma të tilla.
Komplikacionet
Anoreksia nervore është një çrregullim i të ngrënit që, nëse nuk trajtohet, mund të çojë në një gamë të gjerë të komplikacioneve serioze dhe shpesh vdekjeprurëse. Këto komplikacione prekin shumë sisteme të trupit dhe mund të kenë pasoja afatgjata për shëndetin dhe mirëqenien. Ja një vështrim më i hollësishëm mbi disa nga këto komplikacione:
Probleme Kardiovaskulare
Anoreksia mund të shkaktojë një sërë çrregullimesh kardiovaskulare, përfshirë uljen e ritmit të zemrës dhe presionit të gjakut, si dhe zhvillimin e ritmeve të parregullta të zemrës (aritmi). Këto probleme janë veçanërisht të rrezikshme sepse ato rrisin rrezikun e dështimit të zemrës dhe madje edhe vdekjes së papritur.
Probleme Me Kockat
Anoreksia shkakton humbje të madhe të masës kockore, duke çuar në osteopeni dhe osteoporozë. Ky dobësim i kockave rrit ndjeshëm rrezikun e thyerjeve dhe frakturave, të cilat mund të kenë efekte afatgjata në mobilitetin dhe cilësinë e jetës.
Probleme Gastrointestinale
Malnutricioni dhe agjërimi i gjatë mund të çojnë në probleme serioze gastrointestinale, përfshirë kapsllëkun kronik, ndryshime në metabolizëm dhe ndërprerje të funksionimit normal të zorrëve. Këto probleme mund të shkaktojnë dhimbje të forta dhe të padurueshme.
Çrregullime Të Gjakut
Anemia dhe ulja e prodhimit të qelizave të kuqe të gjakut janë komplikacione të zakonshme, të cilat mund të çojnë në lodhje ekstreme, dobësi dhe një sistem imunitar të dobësuar, duke rritur rrezikun për infeksione të ndryshme.
Probleme Endokrine
Çrregullimet në ciklin menstrual te gratë dhe ulja e niveleve të testosteronit te burrat janë gjithashtu pasojë e anoreksisë, të cilat kanë efekte afatgjata në shëndetin riprodhues dhe seksual.
Çrregullime Elektrolitike
Dështimi për të ruajtur nivelet e duhura të elektroliteve, si kaliumi, natriumi dhe kloridi, mund të çojë në probleme serioze kardiake dhe renale.
Dëmtim I Organeve Të Brendshme
Anoreksia mund të çojë në dëmtim të rëndë të organeve, përfshirë veshkat, mëlçinë dhe madje edhe trurin. Këto dëmtime mund të mos rikuperohen edhe pasi çrregullimi i të ngrënit është trajtuar.
Çrregullime Të Shëndetit Mendor
Veç çrregullimeve të të ngrënit, individët me anoreksi shpesh përballen me depresion, ankth, çrregullime obsesiv-kompulsive dhe rrezik të lartë të sjelljeve vetëvrasëse. Këto çrregullime të shëndetit mendor mund të kërkojnë trajtim të veçantë dhe të zgjasin edhe pas përmirësimit të simptomave të anoreksisë.
Sistemi Imunitar
Dobësimi i sistemit imunitar për shkak të kequshqyerjes mund të bëjë individët më të ndjeshëm ndaj infeksioneve dhe sëmundjeve të tjera.
Komplikacionet e anoreksisë nervore theksojnë rëndësinë e identifikimit dhe trajtimit të hershëm të çrregullimeve të të ngrënit. Për të minimizuar dëmin dhe për të mbështetur një shërim të shëndetshmëm, është shumë e rëndësishme që individët të kërkojnë ndihmë nga një ekip i specializuar i profesionistëve të shëndetit.
Parandalimi
Nuk ka një mënyrë të garantuar për të parandaluar anoreksinë nervore. Mjekët e kujdesit parësor (pediatër, mjekë familje dhe mjekë të brendshëm) mund të jenë në një pozicion të mirë për të identifikuar treguesit e hershëm të anoreksisë dhe për të parandaluar zhvillimin e sëmundjes në formën e saj të plotë. Për shembull, ata mund të bëjnë pyetje rreth zakoneve të të ngrënit dhe kënaqësisë me pamjen gjatë vizitave rutinë mjekësore.
Nëse vëreni që një anëtar i familjes ose një mik ka vetëvlerësim të ulët, zakone të rrepta dietike dhe pakënaqësi me pamjen, konsideroni të flisni me ta rreth këtyre problemeve. Edhe pse mund të mos jeni në gjendje të parandaloni plotësisht zhvillimin e një çrregullimi të të ngrënit, mund të diskutoni rreth sjelljeve më të shëndetshme ose opsioneve të trajtimit para se të jetë shumë vonë.
Si Diagnostikohet Anoreksia?
Diagnoza e anoreksisë nervore kërkon një vlerësim të kujdesshëm dhe të gjithanshëm për të përjashtuar sëmundje të tjera dhe për të konfirmuar praninë e çrregullimit të të ngrënit. Ky proces fillon me një ekzaminim fizik të detajuar, ku mjeku mat peshën, gjatësinë, indeksin e masës trupore (IMT), vitalitetet si rrahjet e zemrës dhe presioni i gjakut, dhe bën një vlerësim të përgjithshëm të gjendjes së lëkurës, flokëve, dhe kockave.
Testet laboratorike janë gjithashtu pjesë kyçe e diagnozës, duke përfshirë analiza të gjakut për të kontrolluar për anormalitete të elektroliteve dhe për të vlerësuar funksionimin e veshkave, mëlçisë dhe tiroides. Imazheria mjekësore si rreze-X dhe ekzaminime si elektrokardiogrami (EKG) mund të kryhen gjithashtu për të kontrolluar për osteoporozë dhe çrregullime të zemrës.
Një pjesë thelbësore e procesit diagnostik përfshin një vlerësim të detajuar psikologjik për të diskutuar sjelljet e të ngrënit, ndjenjat dhe qëndrimet ndaj peshës dhe trupit. Kjo bëhet përmes intervistave dhe, në disa raste, përdorimit të pyetësorëve të standardizuar.
Profesionistët e shëndetit mendor dhe mjekët do të referohen te kriteret diagnostike të përcaktuara në Manualin Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore (DSM-5) për të konfirmuar diagnozën e anoreksisë. Këto kritere përfshijnë kufizimin e qëllimshëm të sasisë së energjisë që konsumohet, një frikë të theksuar nga shtimi në peshë ose nga të qenit i shëndoshë, dhe një perceptim jo normal të peshës ose formës së trupit. Diagnoza e anoreksisë është një proces i ndërlikuar që kërkon vëmendje të veçantë dhe një qasje të përshtatshme ndërdisiplinare për të siguruar trajtimin e duhur dhe mbështetjen për individin e prekur.
Pyetjet E Bëra Më Shpesh
Çfarë Është Anoreksia?
Anoreksia është një çrregullim i të ngrënit që karakterizohet nga një frikë e madhe nga shtimi i peshës dhe një perceptim jo normala i pamjes fiizike, çka çon në kufizime të rënda të sasisë së ushqimit të konsumuar dhe humbje të konsiderueshme peshe.
Si Diagnozohet Anoreksia?
Diagnoza e anoreksisë kërkon një vlerësim të hollësishëm mjekësor dhe psikologjik, i cili mund të përfshijë teste fizike, laboratorike dhe biseda me profesionistë të shëndetit mendor për të diskutuar për sjelljet, ndjenjat dhe zakonet e të ngrënit.
Cilat Janë Shkaqet E Anoreksisë?
Ndërsa shkaqet specifike të anoreksisë nuk janë të njohura plotësisht, besohet se një kombinim i faktorëve gjenetikë, biologjikë, psikologjikë dhe socio-kulturorë kontribuon në zhvillimin e çrregullimit.
Ku Mund Të Gjej Ndihmë Për Trajtimin E Anoreksisë?
Ndihma për trajtimin e anoreksisë në Shqipëri mund të merret përmes profesionistëve të shëndetit mendor si psikologët dhe psikiatrit, si dhe nëpërmjet qendrave të kujdesit shëndetësor dhe spitaleve që ofrojnë trajtime të specializuara për çrregullimet e të ngrënit.
Si Trajtohet Anoreksia?
Trajtimi i anoreksisë zakonisht përfshin një qasje të ndërlikuar që mund të përfshijë këshillim psikologjik, mbështetje nutricionale dhe, në disa raste, trajtim me medikamente. Qëllimi është të që individi i prekur të rindërtojë një marrëdhënie të shëndetshme me ushqimin dhe të përmirësojë imazhin e trupit.
Si Ndikon Anoreksia Në Shëndetin Mendor?
Përveç ndikimit të saj në trup, anoreksia gjithashtu ka një ndikim të madh në shëndetin mendor. Ajo mund të shoqërohet me depresion, ankth, çrregullime të imazhit trupor dhe çrregullime të tilla si OCD. Trajtimi efektiv kërkon adresimin e këtyre çështjeve psikologjike së bashku me ato fizike.
