Kolesteroli është një substancë e yndyrshme (lipide) e nevojshme për funksionimin normal të trupit. Ajo prodhohet kryesisht nga mëlçia, por, megjithatë ajo është gjithashtu një substancë që është në përmbajtje të disa ushqimeve. Lipidet e larta të gjakut (hiperlipidemia) mund të ndikojnë për keq në shëndet. Kolesteroli i lartë nuk shkakton të njëjtat probleme, por rrit rrezikun e sëmundjeve serioze. Për fat të keq, kolesteroli i lartë nuk ka simptoma specifike që mund të shfaqen pas një periudhe të caktuar kohore. Për këtë arsye, një analizë gjaku është e nevojshme për të zbuluar nëse nivelet e kolesterolit tuaj janë brenda kufijve normalë.
Kolesteroli i lartë është një faktor serioz rreziku për sëmundjet e zemrës. Ai mund të prekë si burrat, ashtu edhe gratë dhe zakonisht rritet me kalimin e kohës.
Çfarë është Kolesteroli?
Kolesteroli është steroli i pangopur që gjendet në membranën qelizore të të gjitha indeve në trup dhe gjithashtu qarkullon në gjak. Kolesteroli luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e lidhjeve nervore në tru si dhe është i përfshirë në një numër të madh të proceseve biokimike si një lëndë e parë, të tilla si përgatitja e provitamin D3 dhe formimin e hormoneve. Kolesteroli përftohet kryesisht nga ushqimet të cilat janë të pasura me yndyrna shtazore dhe nivelet e tij të rritura konsiderohen përgjegjëse për formimin e pllakës arterosklerotike në arteriet.
Trupi ka nevojë për këtë lipid të veçantë në sasi të caktuara, në mënyrë që të funksionojë në një mënyrë të mirë. Kur ka kolesterol “të tepërt”, atëherë ai ka tendencë të ngjitet në muret e arterieve të trupit, duke krijuar pllaka arterosklerotike, të cilat pengojnë rrjedhjen ne menyre normale të gjakut.
Cili është Përdorimi i Kolesterolit?
Ka disa përdorime të substancës së kolesterolit. Disa nga këto përdorime përfshijnë:
- Është një përbërës kyç i membranave qelizore dhe është i nevojshëm për të rregulluar siç duhet depërtueshmërinë e membranës.
- Është një përbërës strukturor i disa hormoneve (androgjenë, estrogjenë, kortisol, kortikosterone, aldosterone, e kështu me radhë)
- Në prodhimin e vitaminës D.
- Në prodhimin e acideve biliare, të cilat ndihmojnë tretjen e yndyrnave
- Në metabolizmin e vitaminave të tretshme në yndyrë
Gjëra që Duhet të Dimë për Kolesterolin
Kolesteroli kalon në gjak nëpërmjet proteinave. Kur kolesteroli lidhet me një proteinë, atëherë formohet një lipoproteinë.
Dy llojet kryesore të lipoproteineve që ne mund të dallojmë, janë:
- Lipoproteina me dendësi të lartë (HDL): Heq kolesterolin nga qelizat dhe e transporton në mëlçi ku ose shkatërrohet ose nxirret në feçe. Lipoproteina me dendësi të lartë njihet edhe si “kolesterina e mirë” dhe nivelet e larta janë të dëshirueshme.
- Lipoproteina me dendësi të ulët (LDL): E çon kolesterolin në qelizat që kanë nevojë për të. Megjithatë, kur ka më shumë kolesterol se vetë qelizat, ai ngrihet në muret e arterieve, ndërkohë që shkakton një numër kushtesh negative. Për këtë arsye njihet edhe si “kolesteroli i keq”.
Sasia e kolesterolit në gjak (si HDL ashtu edhe LDL) mund të llogaritet me anë të një analize gjaku. Nivelet e dëshiruara të kolesterolit në gjak ndryshojnë në varësi të rrezikut të çdo individi për sëmundje arteriale.
Kur është i Dëmshëm Kolesteroli?
Ndonëse kolesteroli është thelbësor për trupin e njeriut, nivelet e larta në gjak lidhen me dëmtimet vaskulare si dhe me sëmundjet kardiovaskulare.
Ndonjëherë, trupi ynë prodhon më shumë kolesterol sesa duhet dhe kjo tepricë qarkullon në gjak. Nivelet e larta të kolesterolit në gjak mund të bëjnë që enët e gjakut të mpiksin dhe të rrisin rrezikun e ndonjë sëmundjeje të zemrës dhe të goditjeve në tru.
Trupat tanë mund të prodhojnë shumë kolesterol kur hamë shumë yndyrna të ngopura – lloji i yndyrës që gjendet në ushqimet shtazore si mishi dhe produktet e bulmetit.
Përveç kolesterolit të prodhuar në mëlçi, një përqindje e vogël e kolesterolit në trupin tonë vjen nga ushqimet që hamë. Vetëm ushqimet shtazore si mishi, vezët dhe produktet e bulmetit përmbajnë substancën e kolesterolit. Ushqimet bimore si frutat, perimet dhe drithërat e plota nuk përmbajnë kolesterol. Një përqindje prej 75% të kolesterolit prodhohet në trupin tonë, kryesisht në mëlçi si edhe një përqindje prej 25% merret me ushqim.
Cilat janë Shenjat Paralajmëruese të Nivelit të Lartë të Kolesterolit?
Nëse niveli i kolesterolit është i lartë, atëherë dhjami rritet në enët e gjakut. Këto pengojnë qarkullimin normal të gjakut dhe për këtë arsye zemra nuk merr gjak të mjaftueshëm dhe të pasur me oksigjen. Si pasojë, rreziku i infarktit rritet.
Nga ana tjetër, pakësimi i furnizimit me gjak në tru mund të jetë shkak i një goditjeje cerebrale.
Pavarësisht nga kjo, efekti fillestar në shëndetin kardiovaskular të trupit, i cili sinjalizon një rritje të kolesterolit, nuk manifestohet me simptoma specifike.
Ndryshe nga disfunksionet e tjera që japin shenja, të tilla si tensioni i lartë i gjakut, dhe krijojnë mundësinë për të marrë disa masa qetësuese, kolesteroli i lartë nuk manifestohet me simptoma specifike. Analizat e gjakut janë mënyra e vetme për të parë nëse niveli i kolesterolit tuaj është brenda kufijve normalë.
Cilat janë Shkaqet e Kolesterolit të Lartë?
Një sërë faktorësh mund të rrisin probabilitetin për të pasur një problem në zemër ose edhe një goditje në tru, nëse keni nivele të larta të kolesterolit.
Këtu përfshihen:
- Të ushqyerit e keq: Sidomos konsumimi i ushqimeve me yndyrna të ngopura.
- Pirja e duhanit: Një kimikat që gjendet te cigaret, akroleina, e pengon HDL-në që të transportojë kolesterolin nga depozitat e yndyrës në mëlçi, gjë që çon në ngushtimin e tyre (aterosklerozën).
- Diabeti ose tensioni i lartë i gjakut (hipertensioni)
- Historiku familjar i hemorragjisë cerebrale
- Rritja e konsumimit të alkoolit – Mund të rritë nivelin e kolesterolit dhe të triglycerideve.
- Obeziteti – Nëse jeni obezë ose mbipeshë zakonisht kjo do të thotë se keni nivele të larta të kolesterolit LDL dhe triglycerideve, si dhe rënie të nivelit të kolesterolit HDL.
- Reduktimi i aktivitetit fizik – Mund të rritë nivelin e «kolesterolit të keq» (LDL).
Përfundimisht, një sëmundje e trashëguar, hiperkolesterolemia familjare, mund të shkaktojë nivele të larta të kolesterolit edhe te njerëzit që konsumojnë një dietë të shëndetshme.
Kush Duhet të Testohet për Kolesterolin?
Tani ekspertët pranojnë se ateroskleroza është një sëmundje e cila fillon të shfaqet që në moshën e mitur. Prandaj, prindërit duhet, në një kohë tjetër, t’i edukojnë fëmijët e tyre në një mënyrë jetese dhe dietë të shëndetshme, dhe nga ana tjetër, të kontrollojnë nivelet e kolesterolit të tyre, nëse ka një historik familjar të hiperkolesterolemisë kongenitale ose sëmundjeve koronare të zemrës në një moshë të re te prindërit. Nëse nuk ka historik familjar të prekur, atëherë testet dhe ekzaminimet për kolesterolin dhe trigliceridet mund të përfundojnë rreth moshës 18 vjeçare.
Pas kësaj moshe, dhe nëse nivelet e kolesterolit janë brenda normave të dëshiruara, atëherë mjafton një përsëritje e matjes çdo 5 vjet. Nëse vlerat janë relativisht normale, atëherë ajo duhet të matet më herët se pesë vjet – periudha e saktë e shqyrtimit të përsëritur është vendosur nga mjeku.
Nëse niveli është i lartë, atëherë ju keni nevojë për monitorim më të ngushtë nga mjeku juaj, i cili do të përcaktojë çdo herë që ju do të shqyrtoheni, në varësi të faktorëve të tjerë të rrezikut. Kërkohet gjithashtu kontroll i hollësishëm i triglicerideve.
Ata njerëz që kontrollojnë kolesterolin e tyre me dietë dhe ilaçe duhet të kryejnë një analizë gjaku çdo gjashtë deri në dymbëdhjetë muaj. Gjithashtu, pacientët me diabet duhet të kenë nivelet e tyre të kolesterolit të kontrolluar çdo vit.
Nivelet e kolesterolit duhet të konfirmohen nga matjet e përsëritura (të paktën 2 matje të nevojshme). Nëse nivelet janë të larta, atëherë ekspertët zakonisht rekomandojnë dietë dhe ushtrime fizike. Kur këto nuk funksionojnë atëherë jepen ilaçe (barna hipolipidemike).
Kur Duhet të Testohet Dikush për Nivelin e Kolesterolit në Gjak?
Mjeku juaj do t’ju sugjerojë që të mbani kolesterolin tuaj të gjakut të kontrolluar nëse:
- Ju kanë diagnostikuar me sëmundje koronare të zemrës, hemorragji cerebrale ose sëmundje periferike arteriale.
- Ju keni një historik familjar të sëmundjeve kardiovaskulare.
- Keni një të afërm të shkallës së parë me një gjendje që lidhet me nivelin e lartë të kolesterolit?
- Jeni mbipeshë apo obezë
- Keni tension të lartë, diabet ose një gjendje që rrit nivelin e kolesterolit në gjak.
Si të Zvogëlojmë Nivelin e Kolesterolit në Gjak?
Hapi i parë në uljen e kolesterolit është një dietë e shëndetshme. Është e rëndësishme të kufizoni konsumin e yndyrnave të ngopura nga dieta juaj. Përpiquni t’i zëvendësoni ushqimet e yndyrshme me fruta, perime dhe drithëra të plota. Kjo ndihmon edhe në parandalimin e shfaqjes së nivelit të lartë të kolesterolit.
Ushtrimet dhe ndërprerja e duhanit ndihmojnë gjithashtu në uljen e kolesterolit.
Nëse hapat e mësipërme nuk ulin nivelin e kolesterolit në gjak, atëherë mjeku juaj mund të rekomandojë ilaçe të tilla si statinat. Për administrimin e këtyre të fundit, mjeku do të marrë në konsideratë të gjitha avantazhet dhe efektet anësore që lidhen me to dhe do t’i administrojë ato vetëm kur ka përfitime të qarta.
Diagnoza e Nivelit të Kolesterolit të Keq
Nivelet e kolesterolit në gjak llogariten me anë të një testi të thjeshtë gjaku.
Udhëzime për testimin e nivelit të kolesterolit në gjak
Për këtë ekzaminim merret një mostër gjaku e cila përdoret për të llogaritur nivelin e kolesterolit “të keq” (LDL), kolesterolit “të mirë” (HDL) dhe triglicerideve në gjak.
Nuk duhet të hani 10-12 orë para testit. Kjo siguron që rezultatet e testit nuk do të ndikohen nga asnjë ushqim.
Një ekzaminim i ri që mat nivelet e lipoproteinës me dendësi jo të lartë (jo-HDL) po përdoret aktualisht pasi konsiderohet të jetë më i saktë në vlerësimin e rrezikut të sëmundjeve kardiovaskulare sesa LDL. Kolesteroli jo-HDL llogaritet duke hequr kolesterolin HDL nga totali. Nuk ke nevojë të qëndroni pa ngrënë përpara këtij ekzaminimi.
Trajtimi
Nëse keni kolesterolinë të lartë gjatë analizës së gjakut, atëherë duhet të bëni ndryshime në dietën tuaj dhe të rrisni sasinë e kohës që ushtroheni.
Nëse niveli i kolesterolit tuaj nuk ka rënë pas disa muajsh, do t’ju duhet të merrni ilaçe për uljen e kolesterolit.
Një dietë e shëndetshme, lënia e duhanit dhe ushtrimet më intensive fizike ndihmojnë gjithashtu në parandalimin e kolesterolit të lartë.
Si ta Parandaloni Nivelin e Kolesterolit?
Ju mund të ulni nivelin e kolesterolit duke konsumuar një dietë të shëndetshme dhe të ekuilibruar, të ulët në yndyrna të ngopura, ndërsa bëni ushtrime, duke lënë duhanin dhe duke kufizuar marrjen e alkoolit.
