Trupi ka nevojë për një sërë vitaminash dhe mineralesh për të funksionuar në mënyrë optimale. Një mineral thelbësor është zinku, i cili gjendet në sasi të vogla në ushqim. Megjithëse trupi nuk kërkon sasi të mëdha zinku, është e mundur që një person të ketë mungesë zinku. Nëse trupi nuk ka zinkun që i nevojitet, një person mund të përjetojë simptoma që lidhen me mungesën e zinkut.
Cili është funksioni i zinkut në trup?
Zinku bën shumë gjëra në trup. Zinku mbështet funksionin e qelizave, duke ndihmuar rreth 100 enzima – molekula që bëjnë reaksionet kimike – të kryejnë detyrat e tyre.
Zinku luan role shtesë në trup, duke përfshirë:
- rritjen e funksionit imunitar
- ndarjen e qelizave
- ruajtjen e shqisës së nuhatjes dhe shijes
- promovimin e shërimit të plagëve
Zinku gjithashtu mbështet rritjen dhe zhvillimin e një personi. Si i tillë, është një mineral thelbësor për gratë shtatzëna, si dhe për fëmijët në rritje. Trupi i një personi nuk ruan zink, që do të thotë se marrja e mjaftueshme e mineralit nga ushqimi është e rëndësishme në parandalimin e një mangësie.
Simptomat e mungesës së zinkut
Simptomat e mungesës së zinkut priren të lidhen me rolet që luan zinku në trup. Disa nga simptomat më të zakonshme të mungesës së zinkut përfshijnë:
- humbje oreksi
- rritje më të ngadaltë se sa pritet
- funksioni i dobët i sistemit imunitar
Mungesa e rëndë e zinkut mund të shkaktojë simptoma edhe më shqetësuese. Shembujt përfshijnë:
- pjekuri seksuale e vonuar
- diarre
- lezione të syve dhe lëkurës
- ndjenjë letargjike
- ndjesi me shije qesharake
- rënie e flokëve
- shërim i dobët i plagëve
- humbje peshe e pashpjegueshme
Burrat dhe djemtë gjithashtu mund të përjetojnë impotencë dhe hipogonadizëm, që ndodh kur trupi i një mashkulli nuk prodhon mjaftueshëm testosterone.
Cilat janë shkaqet e mungesës së zinkut?
Në mbarë botën, rreth 1.1 miliardë njerëz kanë mungesë zinku për shkak të marrjes së pamjaftueshme të dietës, sipas një artikulli të botuar në revistën Scientific Reports. Megjithatë, ekzistojnë tre shkaqe kryesore të mungesës së zinkut:
- mosmarrja e mjaftueshme e zinkut përmes dietës
- humbja e sasive të tepërta të zinkut nga trupi, si për shembull përmes përthithjes së dobët
- personat me sëmundje kronike
Njerëzit me kushtet kronike të mëposhtme mund të përjetojnë mungesë zinku:
- varësi ndaj alkoolit
- kancer
- sëmundje celiake
- diarre kronike
- sëmundje kronike të veshkave
- sëmundje kronike të mëlçisë
- sëmundje Crohn
- diabet
- sëmundje pankreatike
- sëmundje të qelizave drapër
- kolit ulceroz
Lidhja me vegjetarianizmin
Vegjetarianët tradicionalisht kanë nivele më të ulëta të zinkut sepse trupi zbërthen në mënyrë më efikase zinkun që gjendet në mish. Vegjetarianët priren të hanë nivele më të larta të bishtajore, soje, fasule, arra dhe produkte ushqimore me drithëra të plota. Ndërsa janë zgjedhje të shëndetshme ushqimore, ato mund të dëmtojnë aftësinë e trupit për të absorbuar zinkun për shkak të pranisë së fitateve. Këto substanca lidhen me zinkun, kështu që trupi nuk mund ta absorbojë atë.
Lidhja me moshën
Të rriturit e moshuar janë në rrezik për mungesë zinku sepse mund të mos hanë ose të kenë akses në një shumëllojshmëri të gjerë ushqimesh. Marrja e disa ilaçeve gjithashtu mund të rrisë lirimin e zinkut nga trupi.
Shembujt përfshijnë marrjen e diuretikëve tiazidë, si klortalidoni ose hidroklorotiazidi. Ekziston gjithashtu një çrregullim i rrallë mjekësor i quajtur acrodermatitis enteropathica, i cili ndikon në aftësinë e trupit për të absorbuar zinkun.
Diagnoza
Ndërsa një mjek mund të urdhërojë një test gjaku ose test të urinës për të kontrolluar nivelet e zinkut, këto mund të mos japin një rezultat përfundimtar. Kjo është për shkak se zinku është i pranishëm vetëm në sasi të vogla në qelizat e trupit.
Në diagnostikimin e mungesës së zinkut, mjeku do të duhet të marrë një histori të plotë shëndetësore (anamnezë). Ai do të bëjë pyetje në lidhje me dietën e një personi. Nëse një person nuk merr kalori të mjaftueshme në ditë ose nuk ha mjaftueshëm nga një shumëllojshmëri ushqimesh, është e mundur që mungesa e zinkut mund të jetë një shkak themelor.
Mjekimi
Suplementet gjenden në shumicën e farmacive dhe dyqaneve shëndetësore. Suplementet mund të përmbajnë sasi të ndryshme të zinkut elementar (pesha e molekulës aktuale të zinkut) dhe janë etiketuar si glukonat zinku, sulfat zinku ose acetat zinku.
Çdo suplement duhet të ketë informacion se sa zink elementar është i disponueshëm në secilin lloj. Zinku është gjithashtu një përbërës i zakonshëm i tabletave të fytit, pasi mendohet se zinku ndihmon në trajtimin e ftohjes së zakonshme.
Një person mund të përpiqet gjithashtu të rrisë marrjen e ushqimeve që përmbajnë zink.
Shembuj të këtyre përfshijnë:
- goca deti
- rosto viçi
- konfleksa
- fasule të pjekura
- kos
- qiqra
- tërshërë
- qumësht
Një person që ha një shumëllojshmëri të gjerë ushqimesh ka më shumë gjasa të marrë mjaftueshëm zink në dietën e tij të përditshme. Kjo përfshin mish pa dhjamë, fruta, perime dhe produkte qumështi.
Këshilla për parandalimin e mungesës së zinkut
Ka mënyra se si një person mund të përgatisë dhe hajë ushqime për ta bërë zinkun më të disponueshëm në dietat e tyre të përditshme. Për shembull, një person mund t’i njomë fasulet në ujë përpara se t’i gatuajë. Kjo zvogëlon praninë e fitateve, duke e bërë më të lehtë për trupin të përpunojë zinkun. Zgjedhja e produkteve me drithëra me maja mund të ndihmojë gjithashtu në reduktimin e numrit të fitateve, duke rritur sasinë e zinkut që trupi duhet të përdorë.
Gjithçka që duhet të dini për zinkun
Zinku është një mineral i rëndësishëm i nevojshëm për një gamë të gjerë reagimesh dhe funksionesh në trup, duke përfshirë rritjen e shëndetshme, funksionin imunitar, sintezën e ADN-së dhe ndarjen e qelizave.Përqëndrimet më të larta të zinkut në trup gjenden në mëlçi, pankreas, veshka, kocka, muskuj dhe sy.
Zinku gjithashtu kontribuon në ndjenjën e nuhatjes dhe shijes së një personi. Megjithatë, trupi nuk mund të ruajë zink. Suplementimi është shpesh i nevojshëm për të mbajtur një ekuilibër të shëndetshëm të zinkut. Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) e ka identifikuar mungesën e zinkut si një barrë të përhapur globale për shëndetin.
Përfitimet e mundshme shëndetësore
Zinku ka demonstruar përfitimet e mëposhtme gjatë studimeve. Megjithatë, është e rëndësishme të kihet parasysh se kërkime të mëtejshme kërkohen në të gjitha rastet për të konfirmuar efektet e zinkut. Minerali jetik tregon veprim në shumë pjesë të ndryshme të trupit dhe jo të gjithë mekanizmat e tij janë të konfirmuar.
1) Mbështet rritjen dhe zhvillimin
Mungesa e zinkut është lidhur me rritjen e dobët. Disa studime kanë konfirmuar se plotësimi i zinkut çoi në rritje të vogla por të dukshme në shkallën e rritjes së një fëmije. Nevojiten më shumë kërkime për të konfirmuar përfitimet e rritjes së zinkut. Përmirësimi i lehtë i rritjes kur zinku merret si suplement sugjeron që zinku mund të jetë më efektiv si pjesë e një përpjekjeje më të gjerë për të përmirësuar statusin ushqyes të fëmijëve në mbarë botën.
2) Ulja e rrezikut të sëmundjeve kronike dhe infeksioneve të lidhura me moshën
Zinku është treguar se zvogëlon inflamacionin kronik te njerëzit e moshës 55 deri në 87 vjeç. Ajo ka demonstruar cilësi antioksiduese që ndihmojnë në luftimin e qelizave të radikaleve të lira që shkaktojnë sëmundje në trup. Efektet e zinkut në infeksion mund të lidhen me reduktimin e citokineve në trup. Citokinat janë substanca të sekretuara nga sistemi imunitar si pjesë e përgjigjes së trupit ndaj një infeksioni.
3) Luftimi i degjenerimit makular të lidhur me moshën (AMD)
AMD është një sëmundje e lidhur me moshën që përkeqëson gradualisht pjesën e syrit përgjegjës për shikimin qëndror të qartë. Kjo ul ndjeshëm aftësinë e leximit dhe njohjen e fytyrës.
Suplementimi i zinkut është treguar se zvogëlon rrezikun e zhvillimit të AMD të avancuar me 25 përqind kur merret me nivele të larta të antioksidantëve.
4) Ftohja e zakonshme
Zinku është i pranishëm në shumë ilaçe dhe tableta të disponueshme për të trajtuar ftohjen e zakonshme. Megjithatë, nuk është gjithmonë efektiv dhe të dhënat nuk kanë qenë të besueshme për të konfirmuar ndikimin e zinkut në ftohjen e zakonshme.
Ndërsa zinku nuk ka treguar vazhdimisht aftësinë për të pastruar virusin, një dozë prej më shumë se 75 miligramë (mg) në ditë gjatë një rasti të ftohjes së zakonshme tregon një ulje të ndjeshme të ashpërsisë së simptomave.
5) Shërimin e plagëve
Zinku luan një rol në ruajtjen e integritetit dhe strukturës së lëkurës. Mungesa shpesh mund të kontribuojë në plagë kronike, të tilla si ulçera në këmbë. Shumë njerëz me ulçera kronike të këmbëve janë më pak në gjendje të thithin në mënyrë efikase zinkun në trup dhe kanë nivele më të ulëta të zinkut në gjak.
Ndërsa studimet nuk kanë demonstruar efekte të rëndësishme në shërimin e plagëve, suplementet kanë përshpejtuar procesin e shërimit te njerëzit që zakonisht nuk konsumojnë mjaftueshëm zink.
Sulfati i zinkut përdoret ndonjëherë për të trajtuar plagët, por ka treguar efekte pozitive vetëm te pacientët që nuk kanë mjaftueshëm zink. Nuk është konfirmuar efektiv për trajtimin e përgjithshëm të plagëve.
6) Diarreja
Tek fëmijët me mungesë zinku, përgjigjet imune shpesh janë të pamjaftueshme për t’u përballur me kërcënimet që vijnë, siç janë infeksionet. OBSH këshillon që fëmijët në vendet me më pak burime janë shpesh të prirur ndaj mungesës së zinkut. Në disa studime, suplementet kanë reduktuar shfaqjen e diarresë infektive me 8 deri në 45 përqind. Plotësimi i zinkut mund të rrisë ndjeshëm cilësinë e spermës së meshkujve infertilë.
Megjithatë, nevojiten studime të mëtejshme për të sqaruar më mirë korrelacionin midis zinkut të plazmës seminale dhe infertilitetit mashkullor. Suplementet e zinkut janë në dispozicion, por është mirë që të merrni ndonjë vitaminë ose mineral përmes konsumimit të ushqimit. Nuk është vitamina ose minerali individual që i bën disa ushqime pjesë të rëndësishme të dietës, por sinergjia e lëndëve ushqyese që punojnë së bashku. Përqendrohuni në marrjen e kërkesës ditore për zink nga ushqimet, më pas përdorni suplementet si rezervë nëse është e nevojshme.
Burimet ushqimore
Burimet më të mira të zinkut janë fasulet, mishi i kafshëve, arrat, drithërat dhe produktet e qumështit. Peshku dhe ushqimet e tjera të detit janë gjithashtu një burim superior i zinkut. Dieta tipike Mesdhetare lejon marrjen e duhur të zinkut, në një interval mesatar prej 10 dhe 15 mg në ditë.
Megjithatë, disa faktorë dietik mund të ulin përthithjen e zinkut. Fitatet, bakri, kalciumi dhe acidi folik mund të ndërpresin aftësinë e trupit për të absorbuar zinkun. Thithja e zinkut rritet kur konsumohet me verë të kuqe, glukozë, laktozë ose proteina soje. Kërkesa për zink për vegjetarianët mund të jetë 50 përqind më e lartë se marrja e rekomanduar e zinkut për shkak të biodisponibilitetit të ulët të zinkut nga ushqimet me bazë bimore.
Ja sa zink përmbajnë ushqimet e mëposhtme:
- 1 filxhan gocë detie e konservuar: 147.34 mg
- 85 g biftek pa kocka, pa yndyrë: 8,96 mg
- 1 filxhan fasule të konservuara, të thjeshta të pjekura: 5,79
- 85 g gaforre e papërpunuar: 5,06 mg
- 1 filxhan karavidhe të gatuara: 5.87 mg
- 1 filxhan oriz i egër i zier: 2.20 mg
- 1 filxhan bizele të gjelbra të ziera: 1.9 mg
Rreziqet e mundshme për shëndetin
Kufiri i sipërm për zink tek të rriturit është 40 mg në ditë. Është e rrallë që të konsumohen sasi toksike të zinkut, por kjo mund të shkaktojë acarim gastrointestinal dhe të vjella. Dihet se nivelet e larta të suplementeve të zinkut shkaktojnë mungesë bakri dhe dëmtojnë përthithjen e hekurit. Mungesa e zinkut është shumë më e zakonshme. Është e rëndësishme të konsumoni mjaftueshëm zink për të shmangur efektet negative të mungesës së zinkut.
