Sindroma e mungesës së imunitetit të fituar (SIDA) është një gjendje kronike, potencialisht kërcënuese për jetën e shkaktuar nga virusi i mungesës së imunitetit njerëzor (HIV). Duke dëmtuar sistemin tuaj imunitar, HIV ndërhyn në aftësinë e trupit tuaj për të luftuar infeksionet dhe sëmundjet.
HIV është një infeksion seksualisht i transmetueshëm (IST). Mund të përhapet gjithashtu nga kontakti me gjakun e infektuar dhe nga përdorimi i paligjshëm i drogës me injeksion ose përdorimi i gjilpërave të përbashkëta. Gjithashtu mund të përhapet nga nëna tek fëmija gjatë shtatzënisë, lindjes ose ushqyerjes me gji. Pa mjekim, mund të duhen vite përpara se HIV-i të dobësojë sistemin tuaj imunitar deri në atë pikë sa të keni SIDA.
Nuk ka kurë për HIV/AIDS (SIDA), por medikamentet mund të kontrollojnë infeksionin dhe të parandalojnë përparimin e sëmundjes. Trajtimet antivirale për HIV-in kanë reduktuar vdekjet nga SIDA në mbarë botën dhe organizatat ndërkombëtare po punojnë për të rritur disponueshmërinë e masave parandaluese dhe trajtimit në vendet me burime të varfra.
Simptomat E HIV-it
Është e zakonshme të mos kesh simptoma në fillim, dhe ndonjëherë edhe për vite apo dekada. Por ka disa shenja që mund të zhvilloni, të tilla si simptoma të ngjashme me gripin menjëherë pasi të jeni infektuar me HIV. Edhe nëse nuk ndiheni të sëmurë, HIV dëmton sistemin imunitar. Ai rrëmben qelizat e bardha të gjakut që luftojnë infeksionin, të quajtura qeliza CD4, dhe i përdor ato për të prodhuar mijëra kopje të vetvetes. Pa trajtim, HIV-i shkatërron aq shumë nga këto qeliza saqë trupi juaj nuk mund t’ju mbrojë nga infeksionet kërcënuese për jetën. Nëse numri juaj i CD4 bie nën 200, ju keni SIDA.
Fazat E HIV-it
Ekzistojnë tre faza të infektimit me HIV:
Faza E Parë
Kjo është faza më e hershme. Ju gjithashtu mund ta keni hasur si faza “akute”. Gjatë kësaj faze mund të keni ethe, skuqje, lodhje, të dridhura dhe simptoma të tjera të ngjashme me gripin. Por mund të mos keni asnjë simptomë. Nëse e përjetoni, ato mund të fillojnë 2-4 javë pasi infektimit. Gjatë kësaj kohe, virusi shpejt bën me qindra kopje të vetvetes.
Faza E Dytë
Gjatë kësaj faze, HIV-i vazhdon të riprodhohet dhe dalëngadalë dëmton sistemin tuaj imunitar me kalimin e kohës. Ju mund të mos ndiheni të sëmurë ose të keni simptoma. Por HIV-i nuk është zhdukur dhe ju ende mund ta përhapni atë te njerëzit e tjerë. Kjo fazë mund të zgjasë me vite apo edhe dekada.
Faza E Tretë
Kjo është kur ju keni SIDA. Sistemi juaj imunitar është dëmtuar rëndë, duke ju lënë të pambrojtur ndaj sëmundjeve të tjera.
Simptomat E SIDA-s
Nëse keni HIV dhe nuk po trajtoheni, ai do të dobësojë sistemin tuaj imunitar dhe do të përparojë në SIDA. Simptomat e SIDA-s përfshijnë:
- Rënie e shpejtë në peshë
- Ethe të shpeshta ose djersitje të shumta gjatë natës
- Lodhje ekstreme dhe e pashpjegueshme
- Ënjtje e zgjatur e gjëndrave limfatike nën sqetull, ijë ose qafë
- Diarre që zgjat më shumë se një javë
- Plagë të gojës, anusit ose organeve gjenitale
- Pneumoni
Por secila prej këtyre simptomave mund të lidhet edhe me sëmundje të tjera. Mënyra e vetme për të ditur me siguri nëse keni HIV është të bëni testin.
Faktorët E Rrezikut Për HIV
Çdokush mund të infektohet me HIV. Ju jeni në rrezik më të madh për të nëse:
- Keni më shumë se një partner seksual
- Kryeni marrëdhënie seksuale vaginale ose anale, pa përdorur prezervativë
- Kryeni marrëdhënie seksuale me këdo që ka HIV
- Ndani gjilpërat ose shiringat me dikë që ka HIV
- Keni një infeksion tjetër seksualisht të transmetueshëm (IST), të tilla si klamidia, sifilizi, gonorrea ose herpesi
Dallimet E HIV-it
Çdokush mund të marrë HIV përmes sjelljeve me rrezik të lartë. Por ju keni më shumë gjasa ta merrni atë, ose ta keni më të vështirë trajtimin, nëse jeni pjesë e popullatave të caktuara.
Kjo për shkak se disa grupe përballen me pabarazi shëndetësore. Këto janë dallime në kujdes dhe trajtim bazuar në racë, përkatësi etnike, status social, gjini ose dhe vendin ku jetoni. Ju mund të ndikoheni nga HIV më shumë se të tjerët nëse:
- Jeni me ngjyrë apo latinë. Mund të jeni pjesë e një komuniteti me shkallë më të lartë të infeksionit. Çështjet sociale, ekonomike dhe demografike mund të shkaktojnë gjithashtu rreziqe në rritje në këto grupe.
- Jetoni në një zonë rurale. Mund të keni më shumë gjasa të përballeni me vështirësi financiare ose ta keni të vështirë të gjeni kujdes afër.
- Jeni në minoritet seksual. HIV përhapet më lehtë përmes seksit anal. Por gjëra të tilla si pengesat e sigurimit, kostot ose mungesa e ofruesve të afirmimit të gjinisë mund të ndikojnë gjithashtu tek pakicat ose minoritetet seksuale. Gratë transgjinore, së bashku me burrat e rinj me ngjyrë dhe latinë, që kryejnë marrëdhënie seksuale me burra përbëjnë shumicën e infeksioneve me HIV në SHBA.
- Jeni femra. Indet vaginale janë zakonisht më të prekshme ndaj infeksionit, gjë që rrit rrezikun e infeksionit. Por shumica e rasteve me HIV në botë janë te meshkujt.
Cilat Janë Pengesat Për Kujdesin Ndaj HIV-it?
Këto mund të shkaktojnë pabarazi shëndetësore, dhe anasjelltas. Për shembull, ju mund të shmangni testimin për HIV-in nëse mendoni se do të përballeni me diskriminim bazuar në identitetin tuaj gjinor. Ose mund të mos kujdeseni për HIV-in sepse nuk keni para të mjaftueshme (ose sigurim shëndetësor).
Përcaktuesit socialë të shëndetit janë kushtet ku jetoni, punoni, shkolloheni ose luani, që mund të ndikojnë në shëndetin tuaj. Ju keni më pak gjasa të merrni diagnozën, kujdesin dhe trajtimin më të mirë të HIV-it nëse keni të bëni gjithashtu me:
- Abuzimin me substanca
- Çrregullime të shëndetit mendor
- Faktin nëse jeni të pastrehë ose keni paqëndrueshmëri të strehimit
- Mungesën e mjekëve
- Mungesën e aksesit në sigurimin shëndetësor
- Racizmin dhe diskriminimin
- Varfërinë
- Turpin për të pasur (ose për tu testuar për) HIV
- Faktin nëse keni ose jo ushqim të mjaftueshëm
Shkaqet Dhe Transmetimi I HIV-it
HIV përhapet kur gjaku i një personi të infektuar, sperma ose lëngjet rektale ose vaginale hyjnë në gjakun tuaj. Mënyrat më të zakonshme për të ndodhur kjo janë nëpërmjet seksit të pambrojtur anal ose vaginal ose ndarja e gjilpërave ose shiringave me një person HIV pozitiv.
Gratë shtatzëna që janë HIV-pozitive mund ta kalojnë virusin tek fëmija i tyre para ose gjatë lindjes. HIV gjithashtu mund të kalojë tek një fëmijë përmes ushqyerjes me gji. Por rreziku është shumë i ulët për gratë që marrin ilaçe për HIV.
Është e mundur, por jo e zakonshme, që punonjësit e kujdesit shëndetësor të infektohen përmes kontaktit, aksidentalisht, me një gjilpërë gjatë trajtimit të dikujt që ka HIV.
Ka pak ose aspak rrezik për t’u infektuar me HIV përmes seksit oral. Dhe është jashtëzakonisht e rrallë për ta marrë atë duke u kafshuar nga dikush i infektuar me HIV. Ka pasur shumë pak raste të tilla, dhe ato ishin kafshime të rënda që kalonin përtej lëkurës.
Si Nuk Përhapet HIV-i?
HIV nuk përhapet përmes pështymës, lotëve, djersës, përqafimeve, puthjeve sociale ose ushqimit të përbashkët, enëve ose banjove.
Ka shumë informacione të gabuara për mënyrat se si mund të infektoheni nga HIV-i. Por ai nuk mund të jetojë shumë gjatë jashtë trupit të dikujt, si në sipërfaqe. Nuk mund gjithashtu të riprodhohet, apo të shumohet, as jashtë trupit të njeriut.
Testet Për HIV-in
Nëse testi juaj për HIV është pozitiv, ju mund të filloni trajtimin menjëherë. Mund edhe të ndërmerrni hapa që të mos përhapni virusin te të tjerët. Nëse jeni shtatzënë, është e rëndësishme të bëni testin dhe të filloni trajtimin sa më shpejt të jetë e mundur.
Ju mund të bëni një test HIV në zyrën e mjekut, klinikë, qendër shëndetësore në komunitet, spital ose program për përdorimin e substancave.
Ekzistojnë tre lloje të testeve për HIV:
- Testi i antitrupave. Kjo kërkon antitrupa – proteina që trupi juaj prodhon për të luftuar virusin. Testi përdor një mostër të vogël gjaku nga një venë në krahun ose gishtin tuaj. Mund të përdorë gjithashtu lëngje nga brenda gojës tuaj (testi i lëngut oral). Testet e gishtave dhe lëngjeve orale quhen teste të shpejta sepse rezultatet i merrni në rreth 30 minuta ose më pak.
- Testi i antigjenit/ antitrupave. Ky është test i rekomanduar për HIV. Ai kontrollon për antitrupa HIV, si dhe pjesë të virusit të quajtur antigjenë.
- Testi i acidit nukleik (NAT). Ky kërkon gjurmë të HIV-it në gjakun tuaj. Gjaku juaj dërgohet në laborator për analiza, kështu që mund të duhen disa ditë për të marrë rezultatet.
Diagnoza E HIV-it Dhe “Periudha E Dritares”
Ju nuk do ta dini nëse keni HIV menjëherë pasi të jeni infektuar. Duhet kohë që trupi juaj të prodhojë antitrupa dhe që antigjenet të shfaqen.
“Periudha e dritares” është koha nga momenti kur jeni infektuar me virusin dhe kur një test HIV mund t’ju tregojë se e keni atë. Kjo periudhë varion nga një individ te tjetri dhe nga njëri testi te tjetri. Laboranti juaj mund t’ju tregojë më shumë rreth periudhës së dritares për testin që po bëni. Këtu janë disa udhëzime të përgjithshme:
Një test antitrupash mund të zbulojë HIV-in 23 deri në 90 ditë pasi të jeni infektuar me virusin. Dritarja për një test që përdor gjak nga një venë është më i shpejtë se ai që përdor lëng oral ose gjak nga një gisht.
Një test i antigjenit/antitrupave i kryer në laborator në gjak nga një venë mund të zbulojë infeksionin HIV brenda 18 deri në 45 ditë. Duhet më shumë (18 deri në 90 ditë) nëse testi kryhet me gjak nga një gisht.
Një test i acidit nukleik (NAT) zakonisht ka dritaren më të shkurtër: 10 deri në 33 ditë. Ky test zakonisht nuk përdoret për të diagnostikuar infeksionin HIV, përveç nëse keni simptoma dhe një histori që sugjeron se jeni infektuar vetëm disa ditë më parë.
Nëse keni një test negativ (që do të thotë se tregon se nuk keni HIV) dhe nuk jeni ekspozuar ndaj virusit gjatë periudhës së dritares për atë test, mund të jeni i sigurt se nuk keni pasur HIV kur jeni testuar.
Nëse testi juaj i parë është pozitiv (që do të thotë se sugjeron se keni HIV), duhet të bëhet një test i dytë për t’u siguruar. Nëse testi juaj është bërë në laborator, ky test i dytë do të kryhet automatikisht. Nëse testi juaj i parë është bërë në shtëpi ose në një vend testimi në komunitet, është e rëndësishme që të merret një mostër tjetër gjaku dhe të testohet në laborator.
Spitali Continental rekomandon që të gjithë të rriturit të bëjnë një test HIV të paktën një herë, edhe nëse nuk janë në rrezik. Nëse rreziku juaj është më i lartë – për shembull, keni shumë partnerë seksualë ose përdorni gjilpëra për drogë – duhet të testoheni çdo vit.
Trajtimi Ndaj HIV-it
Tanimë gjërat nuk janë si dikur kur bëhet fjalë për testimet ndaj HIV-it. Në ditët e stome, terapia antiretrovirale (ART) mund të ngadalësojë dhe ndonjëherë të ndalojë përparimin e virusit, pa marrë parasysh kohën e infektimit.
ART funksionon duke ulur ngarkesën tuaj virale, që është sasia e HIV-it në trupin tuaj. Qëllimi është ta zbresië atë aq poshtë sa një test laboratorik nuk arrin ta zbulojë. Me një ngarkesë virale të pazbulueshme, shëndeti juaj i përgjithshëm përmirësohet dhe nuk mund ta përhapni virusin te të tjerët.
Zakonisht merrni një kombinim të të paktën tre ilaçeve për HIV (të quajtura antiretrovirale ose ARV). Disa vijnë në një pilulë të vetme. Është e rëndësishme t’i merrni ato në kohën e duhur çdo ditë, ashtu siç ju përshkruan mjeku juaj.
Nëse kaloni doza ose hiqni dorë nga trajtimi, ngarkesa juaj virale rritet, dhe po ashtu edhe aftësia juaj për të infektuar të tjerët.
Ekzistojnë shtatë lloje ose klasa të ARV-ve, të cilët bllokojnë HIV-in në mënyra të ndryshme:
Frenuesit e transkriptazës së kundërt nukleozide (NRTIs) dhe frenuesit jo-nukleozidë të transkriptazës së kundërt (NNRTIs) bllokojnë një enzimë të quajtur transkriptazë e kundërt. HIV përdor këtë enzimë për të bërë kopje të vetvetes.
Frenuesit e proteazës dhe frenuesit e integrazës bllokojnë enzimat e tjera të kopjimit.
Frenuesit e hyrjes (frenuesit e shkrirjes, antagonistët CCR5 dhe frenuesit pas ngjitjes) ndalojnë HIV-in të hyjë në qelizat CD4.
Një Shënim Nga Spitali Continental
HIV dhe SIDA janë të lidhura, por nuk janë të njëjta.
HIV është një virus. Mund të shkaktojë SIDA vetëm pasi të keni vite të infektuar dhe të ketë dobësuar sistemin tuaj imunitar.
Jo të gjithë ata që kanë HIV do të marrin SIDA. Por infeksioni do të përparojë në SIDA, zakonisht në 10 deri në 15 vite, nëse nuk merrni trajtimin e duhur me medikamente antiretrovirale.
