Pneumonia është një infeksion që inflamon qeset e ajrit në një ose të dyja mushkëritë. Qeset e ajrit mund të mbushen me lëng ose qelb (material purulent), duke shkaktuar kollë me gëlbazë ose qelb, ethe, të dridhura dhe vështirësi në frymëmarrje. Një shumëllojshmëri organizmash, duke përfshirë bakteret, viruset dhe kërpudhat, mund të jenë shkaktarë të pneumonisë.
Pneumonia mund të variojë nga e lehtë në kërcënuese për jetën. Është më serioze për foshnjat dhe fëmijët e vegjël, njerëzit mbi 65 vjeç dhe njerëzit me probleme shëndetësore ose sistem imunitar të dobët.
Simptomat
Shenjat dhe simptomat e pneumonisë ndryshojnë nga të lehta në të rënda, në varësi të faktorëve të tillë si lloji i mikrobit që shkakton infeksionin, si dhe nga mosha juaj dhe shëndeti i përgjithshëm. Shenjat dhe simptomat e lehta shpesh janë të ngjashme me ato të një ftohjeje ose gripi, por zgjasin më gjatë.
Shenjat dhe simptomat e pneumonisë mund të përfshijnë:
- Dhimbje gjoksi kur merrni frymë ose kolliteni
- Konfuzion ose ndryshime në vetëdije, shëndet mendor (në të rriturit e moshës 65 vjeç e lart)
- Kollë, e cila mund të prodhojë gëlbazë
- Lodhje
- Ethe, djersitje dhe të dridhura
- Temperaturë më të ulët se normalja e trupit (në të rriturit më të vjetër se 65 vjeç dhe njerëzit me sistem të dobët imunitar)
- Nauze, të vjella ose diarre
- Frymëmarrje të vështirësuar
Të porsalindurit dhe foshnjat mund të mos shfaqin asnjë shenjë të infeksionit. Ose mund të vjellin, të kenë ethe dhe kollë, të duken të shqetësuar ose të lodhur dhe pa energji, ose të kenë vështirësi në frymëmarrje dhe gjatë ngrënies.
Kur Duhet Të Vizitoni Një Mjek
Vizitoni mjekun tuaj nëse keni vështirësi në frymëmarrje, dhimbje gjoksi, ethe të vazhdueshme me temperaturë 39°C ose më të lartë, ose kollë të vazhdueshme, veçanërisht nëse kolliteni me qelb.
Është tepër e rëndësishme që njerëzit në këto grupe me rrezik të lartë të vizitojnë një mjek:
- Të rriturit më të mëdhenj se 65 vjeç
- Fëmijët më të vegjël se 2 vjeç me shenja dhe simptoma
- Njerëzit me një gjendje të përgjithshme shëndetësore ose sistem imunitar të dobësuar
- Njerëzit që i nënshtrohen kimioterapisë ose marrin ilaçe që ulin sistemin imunitar
Për disa të rritur të moshuar dhe njerëz me probleme të zemrës ose probleme kronike të mushkërive, pneumonia mund të bëhet shpejt një gjendje kërcënuese për jetën.
Shkaqet
Pneumonia mund të vijë si pasojë e shumë mikrobeve. Më të zakonshmet janë bakteret dhe viruset në ajrin që thithim. Trupi juaj zakonisht i parandalon këto mikrobe që të infektojnë mushkëritë tuaja. Por ndonjëherë këto mikrobe mund të mposhtin sistemin tuaj imunitar, edhe nëse shëndeti juaj është përgjithësisht i mirë.
Pneumonia klasifikohet sipas llojeve të mikrobeve që e shkaktojnë dhe vendeve ku e keni marrë infeksionin.
Pneumonia E Fituar Nga Mjedisi
Pneumonia e fituar nga mjedisi është lloji më i zakonshëm i pneumonisë. Ndodh jashtë spitaleve ose objekteve të tjera të kujdesit shëndetësor. Mund të shkaktohet nga:
- Bakteret. Shkaku më i zakonshëm i pneumonisë bakteriale në botë është Streptococcus pneumoniae. Kjo lloj pneumonie mund të ndodhë krejt papritur ose të vijë si pasojë e një ftohjeje ose gripi. Mund të prekë vetëm një pjesë (lob) të mushkërive, një gjendje e quajtur pneumoni lobare.
- Organizma të ngjashëm me bakteret. Mycoplasma pneumoniae gjithashtu mund të shkaktojë pneumoni. Zakonisht prodhon simptoma më të buta sesa llojet e tjera të pneumonisë. “Pneumonia e të ecurit” është një emër jozyrtar i dhënë këtij lloji të pneumonisë, i cili zakonisht nuk është aq i rëndë sa të kërkojë pushim në shtrat.
- Kërpudhat. Kjo lloj pneumonie është më e zakonshme tek njerëzit me probleme kronike shëndetësore ose me sistem imunitar të dobësuar, dhe te njerëzit që kanë thithur doza të mëdha të mikroorganizmave. Kërpudhat që e shkaktojnë mund të gjenden në tokë ose jashtëqitjet e shpendëve dhe ndryshojnë në varësi të vendndodhjes gjeografike.
- Viruset, duke përfshirë COVID-19. Disa nga viruset që shkaktojnë ftohjen dhe gripin mund të shkaktojnë pneumoni. Viruset janë shkaktari më i zakonshëm i pneumonisë tek fëmijët më të vegjël se 5 vjeç. Pneumonia virale është zakonisht e lehtë. Por në disa raste mund të bëhet shumë serioze. Coronavirus 2019 (COVID-19) mund të shkaktojë pneumoni, e cila mund të bëhet e rëndë.
Pneumonia E Fituar Nga Spitalet
Disa njerëz i zë pneumonia gjatë një qëndrimi në spital për një sëmundje tjetër. Pneumonia e fituar nga spitalet mund të jetë serioze sepse bakteret që e shkaktojnë mund të jenë më rezistente ndaj antibiotikëve dhe sepse njerëzit që e marrin atë janë tashmë të sëmurë. Personat që janë në aparate të frymëmarrjes (ventilatorë), të përdorur shpesh në njësitë e kujdesit intensiv, janë në rrezik më të lartë të kësaj lloje të pneumonisë.
Pneumonia E Fituar Nga Kujdesi Shëndetësor
Pneumonia e fituar nga kujdesi shëndetësor është një infeksion bakterial që shfaqet te njerëzit që qëndrojnë në ambiente të kujdesit afatgjatë ose që marrin kujdes në klinika ambulatore, duke përfshirë qendrat e dializës së veshkave. Ashtu si pneumonia e fituar nga spitalet, pneumonia e fituar nga kujdesi shëndetësor mund të shkaktohet nga bakteret që janë më rezistente ndaj antibiotikëve.
Pneumonia Aspirative
Pneumonia aspirative ndodh kur kalon ushqim, pije, të vjella ose pështymë në mushkëri. Aspirimi ka më shumë gjasa të ndodhë nëse diçka shqetëson refleksin tuaj normal të gojës, të tilla si një dëmtim i trurit ose problem i gëlltitjes, ose përdorimi i tepruar i alkoolit ose drogës.
Faktorët E Rrezikut
Pneumonia mund të prekë këdo. Por dy grupmoshat në rrezik më të lartë janë:
- Fëmijët që janë 2 vjeç ose më të vegjël
- Njerëzit që janë 65 vjeç ose më të vjetër
Faktorë të tjerë rreziku përfshijnë:
- Hospitalizimin. Ju jeni në rrezik më të madh të pneumonisë nëse jeni në një njësi të kujdesit intensiv spitalor, veçanërisht nëse përdorni një aparat që ju ndihmon të merrni frymë (një ventilator).
- Sëmundjet kronike. Ju keni më shumë gjasa të vuani nga pneumonia nëse keni astmë, sëmundje pulmonare obstruktive kronike (COPD) ose sëmundje të zemrës.
- Pirjen e duhanit. Pirja e duhanit dëmton mbrojtjen natyrale të trupit tuaj kundër baktereve dhe viruseve që shkaktojnë pneumoni.
- Sistemin imunitar të dobësuar. Njerëzit që kanë HIV/AIDS, të cilët kanë pasur një transplant organi ose që i nënshtrohen kimioterapisë ose steroidëve afatgjatë janë në rrezik.
Komplikacionet
Edhe me trajtim, disa njerëz me pneumoni, veçanërisht ata në grupe me rrezik të lartë, mund të përjetojnë komplikacione, duke përfshirë:
- Baktere në qarkullimin e gjakut (bakteremia). Bakteret që hyjnë në qarkullimin e gjakut nga mushkëritë tuaja mund ta përhapin infeksionin në organe të tjera, duke shkaktuar potencialisht dështim të organeve.
- Vështirësi në frymëmarrje. Nëse pneumonia juaj është e rëndë ose keni sëmundje kronike themelore të mushkërive, mund të keni probleme me frymëmarrjen e oksigjenit të mjaftueshëm. Ju mund të keni nevojë të shtroheni në spital dhe të përdorni një aparat frymëmarrjeje (ventilator) derisa mushkëria juaj të shërohet.
- Akumulimi i lëngjeve rreth mushkërive (pleuriti). Pneumonia mund të shkaktojë grumbullimin e lëngjeve në hapësirën e hollë midis shtresave të indeve që rreshtojnë mushkëritë dhe zgavrën e kraharorit (pleura). Nëse lëngu infektohet, mund t’ju duhet ta kulloni atë përmes një tubi gjoksi ose ta hiqni me operacion.
- Abscesi i mushkërive. Një absces ndodh nëse formohet qelb në një zgavër në mushkëri. Një absces zakonisht trajtohet me antibiotikë. Ndonjëherë, kirurgjia ose kullimi me një gjilpërë ose tub të gjatë të vendosur në absces nevojitet për të hequr qelbin.
Parandalimi
Për të ndihmuar në parandalimin e pneumonisë:
- Vaksinohuni. Ekzistojnë vaksina për të parandaluar disa lloje të pneumonisë dhe gripit. Bisedoni me mjekun tuaj për kryerjen e këtyre vaksinave. Udhëzimet e vaksinimit kanë ndryshuar me kalimin e kohës, prandaj sigurohuni që të rishikoni statusin tuaj të vaksinimit me mjekun tuaj edhe nëse ju kujtohet se keni kryer më parë një vaksinë kundër pneumonisë.
- Sigurohuni që fëmijët të vaksinohen. Mjekët rekomandojnë një vaksinë të ndryshme kundër pneumonisë për fëmijët më të vegjël se 2 vjeç dhe për fëmijët e moshës 2 deri në 5 vjeç që janë në rrezik të veçantë të sëmundjes pneumokokale. Fëmijët që frekuentojnë një qendër grupi të kujdesit për fëmijët duhet gjithashtu të kryejnë vaksinën. Mjekët rekomandojnë gjithashtu vaksina kundër gripit për fëmijët më të vjetër se 6 muaj.
- Praktikoni një higjienë të mirë. Për t’u mbrojtur nga infeksionet e frymëmarrjes që ndonjëherë çojnë në pneumoni, lani duart rregullisht ose përdorni një dezinfektues duarsh me bazë alkooli.
- Mos pini duhan. Pirja e duhanit dëmton mbrojtjen natyrale të mushkërive tuaja kundër infeksioneve të frymëmarrjes.
- Mbani të fortë sistemin tuaj imunitar. Flini mjaftueshëm, ushtrohuni rregullisht dhe konsumoni një dietë të shëndetshme.
Diagnoza
Mjeku juaj do të fillojë të pyesë për historinë tuaj mjekësore dhe të bëjë një ekzaminim fizik, duke përfshirë dëgjimin e mushkërive tuaja me një stetoskop për të kontrolluar për tinguj jonormalë të flluskimit ose kërcitjes që sugjerojnë pneumoni.
Nëse dyshohet për pneumoni, mjeku juaj mund të rekomandojë testet e mëposhtme:
- Analizat e gjakut. Testet e gjakut përdoren për të konfirmuar një infeksion dhe për të identifikuar llojin e organizmit që shkakton infeksionin. Megjithatë, identifikimi i saktë nuk është gjithmonë i mundur.
- Rrezet X të gjoksit. Kjo ndihmon mjekun tuaj të diagnostikojë pneumoninë dhe të përcaktojë shtrirjen dhe vendndodhjen e infeksionit. Megjithatë, nuk mund t’i tregojë mjekut tuaj se çfarë lloj mikrobi po e shkakton pneumoninë.
- Pulsoksimetria. Kjo mat nivelin e oksigjenit në gjakun tuaj. Pneumonia mund të parandalojë që mushkëritë tuaja të lëvizin mjaftueshëm oksigjen në qarkullimin e gjakut.
- Testi i pështymës. Një mostër lëngu nga mushkëritë tuaja (sputum) merret pas një kolle të thellë dhe analizohet për të ndihmuar në përcaktimin e shkakut të infeksionit.
Mjeku juaj mund të urdhërojë teste shtesë nëse jeni më i vjetër se 65 vjeç, jeni në spital ose keni simptoma serioze. Këto mund të përfshijnë:
- Skanimi CT. Nëse pneumonia juaj nuk po pastrohet aq shpejt sa pritej, mjeku juaj mund të rekomandojë një skanim CT të gjoksit për të marrë një imazh më të detajuar të mushkërive tuaja.
- Kultura e lëngut pleural. Një mostër lëngu merret duke vendosur një gjilpërë midis brinjëve tuaja nga zona pleurale dhe analizohet për të ndihmuar në përcaktimin e llojit të infeksionit.
Trajtimi
Trajtimi i pneumonisë përfshin shërimin e infeksionit dhe parandalimin e komplikacioneve. Njerëzit që kanë pneumoni të fituar nga mjedisi zakonisht mund të trajtohen në shtëpi me ilaçe. Megjithëse shumica e simptomave lehtësohen brenda disa ditësh ose javësh, ndjenja e lodhjes mund të vazhdojë për një muaj ose më shumë.
Trajtimet specifike varen nga lloji dhe ashpërsia e pneumonisë suaj, mosha juaj dhe shëndeti juaj i përgjithshëm. Opsionet përfshijnë:
- Antibiotikët. Këto ilaçe përdoren për trajtimin e pneumonisë bakteriale. Mund të duhet kohë për të identifikuar llojin e baktereve që shkaktojnë pneumoninë tuaj dhe për të zgjedhur antibiotikun më të mirë për ta trajtuar atë. Nëse simptomat tuaja nuk përmirësohen, mjeku juaj mund të rekomandojë një antibiotik tjetër.
- Ilaç kundër kollës. Ky ilaç mund të përdoret për të qetësuar kollën tuaj në mënyrë që të pushoni. Për shkak se kolla ndihmon në lirimin dhe lëvizjen e lëngjeve nga mushkëritë tuaja, është mirë të mos e eliminoni kollën plotësisht. Përveç kësaj, duhet të dini se shumë pak studime kanë parë nëse ilaçet e kollës pa recetë e zvogëlojnë kollitjen e shkaktuar nga pneumonia. Nëse dëshironi të provoni një ilaç kundër kollës, përdorni dozën më të ulët që ju ndihmon të pushoni.
- Antipiretikët/lehtësuesit e dhimbjes. Ju mund t’i merrni këto sipas nevojës për ethe dhe parehati. Këto përfshijnë ilaçe të tilla si aspirina, ibuprofeni (Advil, Motrin IB) dhe acetaminophen (Tylenol).
Hospitalizimi
Ju mund të keni nevojë të shtroheni në spital nëse:
- Jeni më i/e vjetër se 65 vjeç
- Jeni konfuzë në lidhje me kohën, njerëzit apo vendet
- Funksioni i veshkave ka rënë
- Presioni juaj sistolik i gjakut është nën 90 milimetra mërkur (mm Hg) ose presioni juaj diastolik i gjakut është 60 mm Hg, ose më poshtë
- Frymëmarrja juaj është e shpejtë (30 ose më shumë frymëmarrje në minutë)
- Keni nevojë për ndihmë në frymëmarrje
- Temperatura juaj është nën normalen
- Rrahjet e zemrës suaj janë nën 50 ose mbi 100
Ju mund të pranoheni në njësinë e kujdesit intensiv nëse ju nevojitet një aparat frymëmarrjeje (ventilator) ose nëse simptomat tuaja janë të rënda.
Fëmijët mund të shtrohen në spital nëse:
- Janë më të vegjël se 2 muajsh
- Janë letargjikë ose tepër të përgjumur
- Kanë vështirësi në frymëmarrje
- Kanë nivele të ulëta të oksigjenit në gjak
- Duken të dehidratuar
Mënyra E Jetesës Dhe Ilaçet Shtëpiake
Këto këshilla mund t’ju ndihmojnë të shëroheni më shpejt dhe të zvogëloni rrezikun e komplikacioneve:
- Pushoni. Mos u ktheni në shkollë ose në punë derisa temperatura juaj të kthehet në normale dhe kolla me mukozë të ndalojë. Edhe kur filloni të ndiheni më mirë, kini kujdes të mos e teproni. Për shkak se pneumonia mund të përsëritet, është më mirë të mos ktheheni në rutinën tuaj derisa të jeni shëruar plotësisht. Pyesni mjekun tuaj nëse nuk jeni të sigurt.
- Qëndroni të hidratuar. Pini shumë lëngje, veçanërisht ujë, për të ndihmuar në lirimin e mukusit në mushkëritë tuaja.
- Merrni ilaçet siç është përshkruar. Merrni të gjithë kursin e çdo medikamenti që ju ka përshkruar mjeku juaj. Nëse ndaloni marrjen e ilaçeve shumë shpejt, mushkëritë tuaja mund të vazhdojnë të mbajnë baktere që mund të shumohen dhe të shkaktojnë rikthimin e pneumonisë.
