Sëmundja celiake, e emërtuar shpeshherë si enteropatia e ndjeshme ndaj glutenit, është një reagim imunitar ndaj ngrënies së glutenit- një proteinë që gjendet në grurë, elb dhe thekër. Nëse keni sëmundje celiake, konsumimi i glutenit shkakton një përgjigje imune në zorrën tuaj të hollë. Me kalimin e kohës, ky reagim dëmton zorrën e hollë dhe i pengon ato të përthithin disa lëndë ushqyese (keqabsorbimi). Dëmtimi i zorrëve shpesh shkakton diarre, lodhje, humbje peshe, fryrje dhe anemi. Tek fëmijët, keqpërthithja mund të ndikojë në rritjen dhe zhvillimin, përveçse shkakton simptomat që shihen edhe tek të rriturit. Nuk ka kurë për sëmundjen celiake – por për shumicën e njerëzve, ndjekja e një diete të rreptë pa gluten mund të ndihmojë në menaxhimin e simptomave dhe promovimin e shërimit të zorrëve. Spitali Continental është një spital në Shqipëri me mjekë të specializuar për sëmundjen celiake. Faqja e tij e internetit ka burime të dobishme, duke përfshirë informacione rreth një diete pa gluten. Ju gjithashtu mund të telefononi linjën e ndihmës të Spitalit Kontinental, në dispozicionin tuaj nga e hëna në të premte, për çdo pyetje që mund të keni.
Si ndikon sëmundja celiake në trupin tim?
Sëmundja celiake prek zorrën e hollë. Këtu absorbohen shumica e lëndëve ushqyese nga ushqimi juaj, duke përfshirë proteinat si gluten. Por kur keni sëmundje celiake, gluteni në zorrën tuaj të hollë shkakton një përgjigje imune. Sistemi juaj imunitar dërgon qeliza inflamatore dhe antitrupa për të shkatërruar molekulat e glutenit. Këto qeliza dëmtojnë mukozën që mbulon zorrën tuaj të hollë.
Mukoza që përbën zorrën tuaj të hollë është e gjerë, dhe me shumë palosje të quajtura vile. Nëse e shtrini të gjithën, do të shihnit që ka aftësinë të mbulonte një fushë tenisi. Palosjet dhe projeksionet rrisin sipërfaqen për të thithur sa më shumë lëndë ushqyese gjatë tretjes. Por qelizat imune të shkaktuara nga sëmundja celiake gërryejnë dhe rrafshojnë këto projeksione, duke zvogëluar kështu sipërfaqen.
Çfarë e shkakton sëmundjen celiake?
Sëmundja celiake është një gjendje autoimune- sistemi imunitar (mbrojtja e trupit kundër infeksionit) sulmon gabimisht indet e shëndetshme. Në sëmundjen celiake, sistemi imunitar i percepton substancat që gjenden brenda glutenit si një kërcënim për trupin dhe i sulmon ato. Kjo dëmton sipërfaqen e zorrës së hollë, duke prishur aftësinë e trupit për të marrë lëndë ushqyese nga ushqimi. Nuk është plotësisht e qartë se çfarë e bën sistemin imunitar të veprojë në këtë mënyrë, por një kombinim i gjenetikës dhe mjedisit duket se luan një rol.
Simptomat e sëmundjes celiake
Ngrënia e ushqimeve që përmbajnë gluten mund të shkaktojë një sërë simptomash të zorrëve, të tilla si:
- diarre, e cila mund të ketë erë veçanërisht të pakëndshme
- dhimbje stomaku
- fryrje dhe gazra
- dispepsi
- kapsllëk
Sëmundja celiake gjithashtu mund të shkaktojë simptoma më të përgjithshme, duke përfshirë:
- lodhje si rezultat i mosmarrjes së mjaftueshme të lëndëve ushqyese nga ushqimi (kequshqyerja)
- humbje peshe e paqëllimshme
- një skuqje me kruarje (dermatiti herpetiformis)
- infertilitet
- dëmtimi nervor (neuropatia periferike)
- çrregullime që ndikojnë në koordinim, ekuilibër dhe mënyrën e të folurit (ataksi)
Fëmijët me sëmundje celiake mund të mos rriten me shpejtësinë e duhur dhe mund të kenë pubertet të vonuar.
Fëmijët
Fëmijët me sëmundje celiake kanë më shumë gjasa se të rriturit të kenë probleme me tretjen, duke përfshirë:
- Nauze dhe të vjella
- Diarre kronike
- Bark të fryrë
- Kapsllëk
- Gazra
- Jashtëqitje të zbehta me erë të keqe
Paaftësia për të absorbuar lëndët ushqyese mund të rezultojë në:
- Dëmtim të smaltit të dhëmbëve
- Humbje peshe
- Anemi
- Nervozizëm
- Shtat të shkurtër
- Pubertet të vonuar
- Simptoma neurologjike, duke përfshirë çrregullimin e deficitit të vëmendjes/hiperaktivitetit (ADHD), paaftësi në të mësuar, dhimbje koke, mungesë të koordinimit të muskujve dhe konvulsione.
A është serioze sëmundja celiake?
Dëmtimi i zorrëve të holla mund të ketë pasoja të rënda. Zorra juaj e hollë thith lëndët ushqyese përmes mukozës. Nëse mukoza është e dëmtuar, ajo nuk do të jetë në gjendje të thithë lëndët ushqyese siç duhet. Ky quhet keqabsorbim- gjë që mund të çojë në kequshqyerje dhe në shumë gjendje të tjera që vijnë nga mungesa e lëndëve ushqyese të ndryshme. Tek fëmijët, mund të shkaktojë probleme në rritje dhe zhvillim.
Trajtimi i sëmundjes celiake
Nuk ka një kurë të mirëfilltë për sëmundjen celiake, por ndjekja e një diete pa gluten ndihmon në kontrollin e simptomave dhe në parandalimin e komplikimeve afatgjata të gjendjes.
Edhe nëse keni simptoma të lehta, rekomandohet të ndryshoni dietën tuaj, sepse ngrënia e glutenit në vazhdimësi mund të çojë në komplikime serioze. Kjo mund të jetë ndodhë edhe nëse nuk keni simptoma të dukshme, por testet tregojnë se keni një shkallë të sëmundjes celiake. Është e rëndësishme të siguroheni që dieta juaj pa gluten të jetë e shëndetshme dhe e ekuilibruar.
Rritja në gamën e ushqimeve të disponueshme pa gluten vitet e fundit bën të mundur ushqimin me një dietë të shëndetshme dhe të larmishme, pa gluten.
Kujdesi pasues
Ndjekja mjekësore në intervale të rregullta mund të tregojë nëse simptomat tuaja i janë përgjigjur apo jo një diete pa gluten. Mjeku juaj do të monitorojë gjendjen tuaj falë analizave të gjakut.
Për shumicën e njerëzve me sëmundje celiake, një dietë pa gluten do të lejojë që zorrët e holla të shërohen. Për fëmijët, kjo zakonisht zgjat tre deri në gjashtë muaj. Për të rriturit, shërimi i plotë mund të zgjasë disa vite.
Nëse vazhdoni të keni simptoma ose nëse simptomat përsëriten, mund t’ju duhet një endoskopi me biopsi për të përcaktuar nëse zorra juaj është shëruar.
Diagnoza
Shumë njerëz me sëmundje celiake nuk e dinë se e kanë atë. Dy teste gjaku mund të ndihmojnë në diagnostikimin e tij:
- Testi serologjik i cili kërkon antitrupa në gjakun tuaj. Nivelet e ngritura të disa proteinave të antitrupave tregojnë një reagim imunitar ndaj glutenit.
- Testimi gjenetik për antigjenet e leukociteve njerëzore (HLA-DQ2 dhe HLA-DQ8) mund të përdoret për të përjashtuar sëmundjen celiake.
Është e rëndësishme të testoheni për sëmundjen celiake përpara se të provoni një dietë pa gluten. Eliminimi i glutenit nga dieta juaj mund të bëjë që rezultatet e analizave të gjakut të duken normale.
Nëse rezultatet e këtyre testeve tregojnë se keni sëmundje celiake, mjeku juaj ka të ngjarë të urdhërojë një nga testet e mëposhtme:
- Endoskopia. Ky test përdor një tub të gjatë me një kamerë të vogël që futet në gojën tuaj dhe kalon në fyt (endoskopia e sipërme). Kamera i mundëson mjekut tuaj të shikojë zorrën tuaj të hollë dhe të marrë një mostër të vogël indi (biopsi) për të analizuar dëmtimin e vileve.
- Endoskopia me kapsulë. Ky test përdor një kamerë të vogël me valë për të bërë fotografi të të gjithë zorrës suaj të hollë. Kamera ndodhet brenda një kapsule me madhësi vitamine, të cilën ju e gëlltisni. Ndërsa kapsula udhëton nëpër traktin tuaj të tretjes, kamera nxjerr mijëra fotografi që transmetohen në një regjistrues.
Medikamente për të kontrolluar inflamacionin e zorrëve
Nëse zorra juaj e hollë është dëmtuar rëndë ose keni sëmundje celiake refraktare, mjeku juaj mund të rekomandojë steroide për të kontrolluar inflamacionin. Steroidet mund të lehtësojnë shenjat dhe simptomat e rënda të sëmundjes celiake ndërkohë që zorrët shërohen.
Mund të përdoren barna të tjera, të tilla si azathioprine (Azasan, Imuran) ose budesonide (Entocort EC, Uceris).
Komplikacione
Sëmundja celiake e patrajtuar mund të shkaktojë:
- Kequshqyerje. Kjo ndodh nëse zorra juaj e hollë nuk mund të thithë mjaftueshëm lëndë ushqyese. Kequshqyerja mund të çojë në anemi dhe humbje peshe. Tek fëmijët, kequshqyerja mund të shkaktojë rritje të ngadaltë dhe shtat të shkurtër.
- Dobësim i kockave. Keqpërthithja e kalciumit dhe vitaminës D mund të çojë në një zbutje të kockave (osteomalacia ose rakitit) tek fëmijët dhe një humbje të densitetit të kockave (osteopeni ose osteoporozë) tek të rriturit.
- Sterilitet dhe aborte. Keqpërthithja e kalciumit dhe vitaminës D mund të kontribuojë në problemet riprodhuese.
- Intolerancë ndaj laktozës. Dëmtimi i zorrëve të holla mund t’ju shkaktojë dhimbje barku dhe diarre pasi keni ngrënë ose pirë produkte qumështi që përmbajnë laktozë. Pasi zorra juaj të jetë shëruar, mund të jeni në gjendje të toleroni përsëri produktet e qumështit.
- Kancer. Njerëzit me sëmundje celiake që nuk ndjekin një dietë pa gluten kanë një rrezik më të madh për të zhvilluar disa forma të kancerit, duke përfshirë limfomën e zorrëve dhe kancerin e zorrëve të holla.
- Probleme me sistemin nervor. Disa njerëz me sëmundje celiake mund të zhvillojnë probleme të tilla si konvulsione ose një sëmundje të nervave në duar dhe këmbë (neuropatia periferike).
Disa njerëz me sëmundje celiake nuk i përgjigjen asaj që ata e konsiderojnë të jetë një dietë pa gluten. Sëmundja celiake që nuk reagon shpesh është për shkak të kontaminimit të dietës me gluten. Puna me një dietolog mund t’ju ndihmojë të mësoni se si të shmangni të gjithë glutenin.
Njerëzit me sëmundje celiake që nuk reagojnë ndaj dietës me gluten mund të kenë:
- Baktere në zorrën e hollë (rritje e tepërt bakteriale)
- Kolit mikroskopik
- Funksion të dobët i pankreasit (pamjaftueshmëria e pankreasit)
- Sindrom të zorrës së irrituar
- Vështirësi në tretjen e sheqerit që gjendet në produktet e qumështit (laktoza), sheqeri i zakonshëm (saharoza) ose një lloj sheqeri që gjendet në mjaltë dhe fruta (fruktoza)
- Sëmundje refraktare celiake
Sëmundja refraktare celiake
Në raste të rralla, dëmtimi i zorrëve i sëmundjes celiake nuk i përgjigjet një diete të rreptë pa gluten. Kjo njihet si sëmundja celiake refraktare. Nëse keni ende shenja dhe simptoma pasi keni ndjekur një dietë pa gluten për gjashtë muaj deri në një vit, mund të keni nevojë për testime të mëtejshme për të kërkuar arsye të tjera që fshihen pas simptomave tuaja.
Kë prek sëmundja celiake?
Sëmundja celiake është një gjendje që prek të paktën 1 në çdo 50 njerëz në Shqipëri. Disa ekspertë mendojnë se ky mund të jetë një nënvlerësim sepse rastet më të lehta mund të mos diagnostikohen ose të keqdiagnostikohen si sëmundje të tjera të tretjes, siç është sindroma e zorrës së irrituar (IBS).
Rastet e raportuara të sëmundjes celiake janë rreth 3 herë më të larta tek femrat sesa tek meshkujt.
Ajo mund të zhvillohet në çdo moshë, megjithëse simptomat kanë më shumë gjasa të zhvillohen:
- gjatë fëmijërisë së hershme – midis 8 dhe 12 muajsh, megjithëse mund të duhen disa vite para se të vendoset një diagnozë e saktë
- në moshën e rritur të mëvonshme – midis 40 dhe 60 vjeç
Njerëzit me kushte të caktuara, duke përfshirë diabetin e tipit 1, sëmundjen autoimune të tiroides, sindromën Down dhe sindromën Turner, kanë një rrezik më të madh kundrejt sëmundjes celiake.
Të afërmit e shkallës së parë (prindërit, vëllezërit, motrat dhe fëmijët) të njerëzve me sëmundje celiake janë gjithashtu në rrezik të shtuar për të trashëguar këtë gjendje.
Kur të konsultoheni me mjekun tuaj?
Konsultohuni me mjekun tuaj nëse keni diarre ose shqetësime të tretjes që zgjasin më shumë se dy javë. Konsultohuni me mjekun e fëmijës tuaj nëse fëmija juaj është i zbehtë, i irrituar ose ka jashtëqitje të rëndë dhe me erë të keqe.
Sigurohuni që të konsultoheni me mjekun tuaj përpara se të provoni një dietë pa gluten. Nëse ndaloni ose madje reduktoni sasinë e glutenit që hani përpara se të testoheni për sëmundjen celiake, mund të ndryshoni rezultatet e testit.
Sëmundja celiake ka tendencë të shfaqet në familje. Nëse dikush në familjen tuaj ka këtë sëmundje, pyesni mjekun tuaj nëse duhet të testoheni. Pyesni gjithashtu mjekun tuaj për testimin nëse ju ose dikush në familjen tuaj ka një faktor rreziku për sëmundjen celiake, siç është diabeti i tipit 1.
