Sindroma e Zorrës së Irrituar: Shkaqet dhe Trajtimi

Sindroma e zorrës së irrituar (IBS) është një çrregullim i zakonshëm që prek stomakun dhe zorrët, të quajtur edhe trakti gastrointestinal. Simptomat përfshijnë ngërçe, dhimbje barku, fryrje, gazra dhe diarre ose kapsllëk, ose të dyja. IBS është një gjendje kronike që do t’ju duhet ta menaxhoni afatgjatë.

Vetëm një numër i vogël i njerëzve me IBS kanë simptoma të rënda. Disa njerëz mund të kontrollojnë simptomat e tyre duke menaxhuar dietën, mënyrën e jetesës dhe stresin. Simptomat më të rënda mund të trajtohen me mjekim dhe këshillim.

IBS nuk shkakton ndryshime në indet e zorrëve ose nuk rrit rrezikun e kancerit kolorektal.

Simptomat

Simptomat e IBS ndryshojnë, por zakonisht janë të pranishme për një kohë të gjatë. Më të zakonshmet përfshijnë:

• Dhimbje barku, ngërçe ose fryrje të barkut që lidhen me lëvizjen e zorrëve
• Ndryshimet në pamjen e lëvizjes së zorrëve
• Ndryshimet në atë se sa shpesh bëni jashtëqitje

Simptoma të tjera që shpesh lidhen përfshijnë ndjesinë e evakuimit jo të plotë dhe rritjen e gazit ose mukusit në jashtëqitje.

Kur të shihni një mjek

Shihni mjekun tuaj nëse keni një ndryshim të vazhdueshëm në shprehitë e zorrëve ose simptoma të tjera të IBS. Ato mund të tregojnë një gjendje më serioze, siç është kanceri i zorrës së trashë.

Simptomat më serioze përfshijnë:

• Humbje peshe
• Diarre gjatë natës
• Gjakderdhje rektale
• Anemia nga mungesa e hekurit
• Të vjella të pashpjegueshme
• Dhimbje që nuk lehtësohet nga gazrat ose jashtëqitja

Shkaqet

Shkaku i saktë i IBS nuk dihet. Faktorët që duket se luajnë një rol përfshijnë:

• Kontraksionet e muskujve në zorrë. Muret e zorrëve janë të veshura me shtresa të muskujve që tkurren ndërsa lëvizin ushqimin nëpër traktin tuaj tretës. Kontraktimet që janë më të forta dhe zgjasin më shumë se zakonisht mund të shkaktojnë gazra, fryrje dhe diarre. Kontraksionet e dobëta mund të ngadalësojnë kalimin e ushqimit dhe të çojnë në jashtëqitje të forta dhe të thata.
• Sistemi nervor. Problemet me nervat në sistemin tuaj të tretjes mund të shkaktojnë siklet kur barku juaj shtrihet nga gazrat ose jashtëqitja. Sinjalet e koordinuara keq midis trurit dhe zorrëve mund të bëjnë që trupi juaj të reagojë ndaj ndryshimeve që zakonisht ndodhin në procesin e tretjes. Kjo mund të rezultojë në dhimbje, diarre ose kapsllëk.
• Infeksion i rëndë. IBS mund të zhvillohet pas një periudhe të rëndë diarreje të shkaktuar nga bakteret ose viruset. Ky quhet gastroenterit. IBS gjithashtu mund të shoqërohet me një tepricë të baktereve në zorrët (rritje e tepërt bakteriale).
• Stresi i hershëm i jetës. Njerëzit e ekspozuar ndaj ngjarjeve stresuese, veçanërisht në fëmijëri, priren të kenë më shumë simptoma të IBS.
• Ndryshimet në mikrobet e zorrëve. Shembujt përfshijnë ndryshimet në bakteret, kërpudhat dhe viruset, të cilat zakonisht banojnë në zorrët dhe luajnë një rol kyç në shëndet. Hulumtimet tregojnë se mikrobet te njerëzit me IBS mund të ndryshojnë nga ato te njerëzit që nuk kanë IBS.

Shkaqet

Simptomat e IBS mund të shkaktohen nga:

• Ushqimi. Roli i alergjisë ose intolerancës ushqimore në IBS nuk është kuptuar plotësisht. Një alergji e vërtetë ushqimore rrallë shkakton IBS. Por shumë njerëz kanë simptoma më të këqija të IBS kur hanë ose pinë ushqime ose pije të caktuara. Këtu përfshihen gruri, produktet e qumështit, agrumet, fasulet, lakra, qumështi dhe pijet e gazuara.
• Stresi. Shumica e njerëzve me IBS përjetojnë simptoma më të këqija ose më të shpeshta gjatë periudhave të stresit të shtuar. Por ndërsa stresi mund t’i përkeqësojë simptomat, ai nuk i shkakton ato.

Faktorët e rrezikut

Shumë njerëz kanë simptoma të rastësishme të IBS. Por ju keni më shumë gjasa të keni sindromën nëse:

• Jeni të rinj. IBS shfaqet më shpesh tek njerëzit nën moshën 50 vjeç.
• Jeni femra. IBS është më e zakonshme tek gratë. Terapia me estrogjen para ose pas menopauzës është gjithashtu një faktor rreziku për IBS.
• Keni një histori familjare të IBS. Gjenet mund të luajnë një rol, siç mund të luajnë faktorët e përbashkët në mjedisin e familjes ose një kombinim gjenesh dhe mjedisi.
• Keni ankth, depresion ose probleme të tjera të shëndetit mendor. Një histori abuzimi seksual, fizik ose emocional gjithashtu mund të jetë një faktor rreziku.

Komplikimet

Kapsllëku kronik ose diarreja mund të shkaktojë hemorroide.

Përveç kësaj, IBS shoqërohet me:

• Cilësi e dobët e jetës. Shumë njerëz me IBS të moderuar deri në të rëndë raportojnë cilësi të dobët të jetës. Hulumtimet tregojnë se njerëzit me IBS humbasin tre herë më shumë ditë nga puna sesa ata pa simptoma të zorrëve.
• Çrregullime të humorit. Përjetimi i simptomave të IBS mund të çojë në depresion ose ankth. Depresioni dhe ankthi gjithashtu mund ta përkeqësojnë IBS.

Diagnoza

Nuk ka asnjë test për të diagnostikuar përfundimisht IBS. Mjeku juaj ka të ngjarë të fillojë me një histori të plotë mjekësore, ekzaminim fizik dhe teste për të përjashtuar kushte të tjera, të tilla si sëmundja celiac dhe sëmundja inflamatore e zorrëve (IBD).

Pasi të jenë përjashtuar kushtet e tjera, mjeku juaj ka të ngjarë të përdorë një nga këto grupe kriteresh diagnostikuese për IBS:

• Kriteret e Romës. Këto kritere përfshijnë dhimbje barku dhe siklet mesatarisht të paktën një ditë në javë në tre muajt e fundit. Kjo duhet të ndodhë edhe me të paktën dy nga sa vijon: Dhimbje dhe parehati të lidhura me jashtëqitjen, një ndryshim në shpeshtësinë e jashtëqitjes ose një ndryshim në konsistencën e jashtëqitjes.
• Lloji i IBS. Për qëllime të trajtimit, IBS mund të ndahet në katër lloje, bazuar në simptomat tuaja: kapsllëk-mbizotërues, diarre-mbizotërues, i përzier ose i paklasifikuar.

Mjeku juaj gjithashtu ka të ngjarë të vlerësojë nëse keni simptoma të tjera që mund të sugjerojnë një gjendje tjetër, më serioze. Kjo përfshin:

• Fillimi i simptomave pas moshës 50 vjeçare
• Humbje peshe
• Gjakderdhje rektale
• Ethe
• Nauze ose të vjella të përsëritura
• Dhimbja e barkut, veçanërisht nëse nuk është e lidhur me lëvizjen e zorrëve, ose ndodh gjatë natës
• Diarre që vazhdon ose ju zgjon nga gjumi
• Anemi të lidhur me mungesën e hekurit

Nëse keni këto simptoma, ose nëse një trajtim fillestar për IBS nuk funksionon, ka të ngjarë të keni nevojë për teste shtesë.

Teste shtesë

Mjeku juaj mund të rekomandojë disa teste, duke përfshirë studimin e jashtëqitjes për të kontrolluar për infeksion. Studimet e jashtëqitjes gjithashtu mund të kontrollojnë për të parë nëse zorra juaj ka probleme me marrjen e lëndëve ushqyese. Ky është një çrregullim i njohur si malabsorbimi. Mund të rekomandohen teste shtesë për të përjashtuar shkaqet e tjera të simptomave tuaja.

Procedurat diagnostikuese mund të përfshijnë:

• Kolonoskopia. Mjeku juaj përdor një tub të vogël fleksibël për të ekzaminuar të gjithë gjatësinë e zorrës së trashë.
• CT scan. Ky test prodhon imazhe të barkut dhe legenit tuaj që mund të përjashtojnë shkaqe të tjera të simptomave tuaja, veçanërisht nëse keni dhimbje barku.
• Endoskopia e sipërme. Një tub i gjatë dhe fleksibël futet në fyt dhe në ezofag, i cili është tubi që lidh gojën dhe stomakun tuaj. Një aparat fotografik në fund të tubit lejon mjekun tuaj të shikojë traktin e sipërm të tretjes. Gjatë një endoskopie, një mostër indi (biopsi) mund të mblidhet. Një mostër lëngu mund të mblidhet për të kërkuar mbi rritje të baktereve. Mund të rekomandohet një endoskopi nëse dyshohet për sëmundje celiac.

Testet laboratorike mund të përfshijnë:

• Testet e intolerancës ndaj laktozës. Laktaza është një enzimë që ju nevojitet për të tretur sheqerin që gjendet në produktet e qumështit. Nëse nuk prodhoni laktazë, mund të keni probleme të ngjashme me ato të shkaktuara nga IBS, duke përfshirë dhimbje barku, gazra dhe diarre. Mjeku juaj mund të urdhërojë një test frymëmarrjeje ose t’ju kërkojë të hiqni qumështin dhe produktet e qumështit nga dieta juaj për disa javë.
• Testi i frymëmarrjes për rritjen e tepërt të baktereve. Një test i frymëmarrjes gjithashtu mund të përcaktojë nëse keni rritje të tepërt bakteriale në zorrën tuaj të vogël. Rritja e tepërt e baktereve është më e zakonshme tek njerëzit që kanë kryer operacione në zorrë ose që kanë diabet ose ndonjë sëmundje tjetër që ngadalëson tretjen.
• Testet e jashtëqitjes. Jashtëqitja juaj mund të ekzaminohet për baktere, parazitë ose prani të acidit biliar. Acidi biliar është një lëng tretës i prodhuar në mëlçinë tuaj.

Mjekimi

Trajtimi i IBS fokusohet në lehtësimin e simptomave në mënyrë që të mund të jetoni sa më pa simptoma.

Simptomat e lehta shpesh mund të kontrollohen duke menaxhuar stresin dhe duke bërë ndryshime në dietën dhe stilin tuaj të jetesës. Përpiquni të:

• Shmangni ushqimet që shkaktojnë simptomat tuaja
• Hani ushqime me fibra të larta
• Pini shumë lëngje
• Ushtroheni rregullisht
• Flini mjaftueshëm gjumë

Mjeku juaj mund të sugjerojë që të eliminoni nga dieta juaj:

• Ushqime me gaz të lartë. Nëse keni fryrje ose gazra, mund të shmangni artikuj të tillë si pijet e gazuara dhe alkoolike dhe disa ushqime që mund të çojnë në rritjen e gazit.
• Gluteni. Hulumtimet tregojnë se disa njerëz me IBS raportojnë përmirësim në simptomat e diarresë nëse ndalojnë së ngrëni gluten (grurë, elb dhe thekër) edhe nëse nuk kanë sëmundje celiake.
• FODMAPs. Disa njerëz janë të ndjeshëm ndaj karbohidrateve të caktuara si fruktoza, fruktanet, laktoza dhe të tjerët, të njohur si FODMAP – oligosakaride, disakaride, monosakaride dhe poliole të fermentueshme. FODMAP-et gjenden në disa drithëra, perime, fruta dhe produkte qumështi.

Një dietolog mund t’ju ndihmojë me këto ndryshime diete.

Nëse problemet tuaja janë të moderuara ose të rënda, mjeku juaj mund të sugjerojë këshillim – veçanërisht nëse keni depresion ose nëse stresi tenton t’i përkeqësojë simptomat tuaja.

Bazuar në simptomat tuaja, mund të rekomandohen medikamente, duke përfshirë:

• Suplemente me fibra. Marrja e një suplementi të tillë si psyllium (Metamucil) me lëngje mund të ndihmojë në kontrollin e kapsllëkut.
• Laksativë. Nëse fibrat nuk ndihmojnë kapsllëkun, mjeku juaj mund të rekomandojë laksativë pa recetë, të tilla si hidroksidi i magnezit oral (Phillips’ Milk of Magnesia) ose glikol polietileni (Miralax).
• Medikamente kundër diarresë. Medikamentet pa recetë, të tilla si loperamidi (Imodium A-D), mund të ndihmojnë në kontrollin e diarresë. Mjeku juaj mund të përshkruajë gjithashtu një lidhës të acidit biliar, si kolestiramina (Prevalite), kolestipol (Colestid) ose kolesevelam (Welchol). Lidhësit e acideve biliare mund të shkaktojnë fryrje.
• Medikamente antikolinergjike. Medikamente të tilla si dicyclomine (Bentyl) mund të ndihmojnë në lehtësimin e spazmave të dhimbshme të zorrëve. Ndonjëherë ato u përshkruhen njerëzve që kanë periudha diarreje. Këto ilaçe janë përgjithësisht të sigurta, por mund të shkaktojnë kapsllëk, tharje të gojës dhe shikim të paqartë.
• Ilaçet kundër depresionit triciklik. Ky lloj ilaçi mund të ndihmojë në lehtësimin e depresionit, por gjithashtu pengon aktivitetin e neuroneve që kontrollojnë zorrët. Kjo mund të ndihmojë në uljen e dhimbjes. Nëse keni diarre dhe dhimbje barku pa depresion, mjeku juaj mund të sugjerojë një dozë më të ulët se zakonisht të imipraminës (Tofranil), desipraminës (Norpramin) ose nortriptilinës (Pamelor). Efektet anësore – të cilat mund të reduktohen nëse merrni ilaçin para gjumit – mund të përfshijnë përgjumje, shikim të paqartë, marramendje dhe tharje të gojës.
• Ilaçet kundër depresionit SSRI. Ilaqet kundër depresionit me frenues selektiv të rimarrjes së serotoninës (SSRI), të tilla si fluoxetine (Prozac) ose paroxetine (Paxil), mund të ndihmojnë nëse jeni në depresion dhe keni dhimbje dhe kapsllëk.
• Medikamente kundër dhimbjeve. Pregabalin (Lyrica) ose gabapentin (Neurontin) mund të lehtësojnë dhimbjet e forta ose fryrjen.

Medikamente posaçërisht për IBS

Medikamentet e miratuara për njerëz të caktuar me IBS përfshijnë:

• Alosetron (Lotronex). Alosetron është krijuar për të relaksuar zorrën e trashë dhe për të ngadalësuar lëvizjen e mbeturinave nëpër zorrën e poshtme. Mund të përshkruhet vetëm nga mjekët e regjistruar në një program të veçantë. Alosetron është menduar vetëm për rastet e rënda të IBS mbizotëruese nga diarreja tek gratë që nuk i janë përgjigjur trajtimeve të tjera. Nuk miratohet për përdorim nga meshkujt. Alosetron është lidhur me efekte anësore të rralla por të rëndësishme, kështu që duhet të merret parasysh vetëm kur trajtimet e tjera nuk janë të suksesshme.
• Eluxadoline (Viberzi). Eluxadoline mund të lehtësojë diarrenë duke reduktuar kontraktimet e muskujve dhe sekretimin e lëngjeve në zorrë. Gjithashtu ndihmon në rritjen e tonit të muskujve në rektum. Efektet anësore mund të përfshijnë nauze, dhimbje barku dhe kapsllëk të lehtë. Eluxadoline është shoqëruar gjithashtu me pankreatitin, i cili mund të jetë serioz dhe më i zakonshëm në individë të caktuar.
• Rifaximin (Xifaxan). Ky antibiotik mund të zvogëlojë rritjen e tepërt të baktereve dhe diarrenë.
• Lubiprostone (Amitiza). Lubiprostoni mund të rrisë sekretimin e lëngjeve në zorrën tuaj të vogël për të ndihmuar me kalimin e jashtëqitjes. Është miratuar për gratë që kanë IBS me kapsllëk dhe përgjithësisht përshkruhet vetëm për gratë me simptoma të rënda që nuk i janë përgjigjur trajtimeve të tjera.
• Linaclotide (Linzess). Linaclotide gjithashtu mund të rrisë sekretimin e lëngjeve në zorrën tuaj të vogël për t’ju ndihmuar të largoni jashtëqitje. Linaclotide mund të shkaktojë diarre, por marrja e ilaçit 30 deri në 60 minuta para ngrënies mund të ndihmojë.

Trajtime të mundshme në të ardhmen

Studiuesit po hetojnë trajtime të reja për IBS, siç është transplantimi i mikrobiotës fekale (FMT). E konsideruar si hetim në këtë kohë, FMT rikthen bakteret e shëndetshme të zorrëve duke vendosur jashtëqitjen e përpunuar të një personi tjetër në zorrën e trashë të një personi të prekur nga IBS. Aktualisht janë duke u zhvilluar provat klinike për të studiuar transplantet fekale.

Mënyra e jetesës dhe mjetet juridike në shtëpi

Ndryshimet e thjeshta në dietën tuaj dhe stilin e jetesës shpesh ofrojnë lehtësim nga IBS. Trupit tuaj do t’i duhet kohë për t’iu përgjigjur këtyre ndryshimeve. Përpiquni të:

• Eksperimentoni me fibra. Fibrat ndihmojnë në reduktimin e kapsllëkut, por gjithashtu mund të përkeqësojnë gazrat dhe ngërçet. Përpiquni të rrisni ngadalë sasinë e fibrave në dietën tuaj gjatë një periudhe javësh me ushqime të tilla si drithërat, frutat, perimet dhe fasulet. Një shtesë me fibra mund të shkaktojë më pak gazra dhe fryrje sesa ushqimet e pasura me fibra.
• Shmangni ushqimet me probleme. Eliminoni ushqimet që shkaktojnë simptomat tuaja.
• Hani në kohë të rregullta. Mos i anashkaloni vaktet dhe përpiquni të hani pothuajse në të njëjtën kohë çdo ditë për të ndihmuar në rregullimin e funksionit të zorrëve. Nëse keni diarre, mund të zbuloni se ngrënia e vakteve të vogla dhe të shpeshta ju bën të ndiheni më mirë. Por nëse jeni kaps, ngrënia e sasive më të mëdha të ushqimeve me fibra të lartë mund të ndihmojë në lëvizjen e ushqimit nëpër zorrët tuaja.
• Ushtrohuni rregullisht. Ushtrimi ndihmon në lehtësimin e depresionit dhe stresit, stimulon kontraktimet e zorrëve dhe mund t’ju ndihmojë të ndiheni më mirë me veten. Pyesni mjekun tuaj për një program ushtrimesh.

Mjekësi alternative

Roli i terapive alternative në lehtësimin e simptomave të IBS është i paqartë. Pyesni mjekun tuaj përpara se të filloni ndonjë nga këto trajtime. Terapitë alternative përfshijnë:

• Hipnozë. Një profesionist i trajnuar ju mëson se si të hyni në një gjendje të relaksuar dhe më pas ju udhëzon në relaksimin e muskujve të barkut. Hipnoza mund të zvogëlojë dhimbjen e barkut dhe fryrjen. Disa studime mbështesin efektivitetin afatgjatë të hipnozës për IBS.
• Mente. Studimet tregojnë se, te njerëzit që kanë IBS me diarre, një tabletë e veshur posaçërisht që lëshon ngadalë vajin e mentes në zorrën e hollë (vaji i mentes me shtresë enterike) lehtëson fryrjen, urgjencën, dhimbjen e barkut dhe dhimbjen gjatë jashtëqitjes.
• Probiotikët. Probiotikët janë baktere “të mira” që zakonisht jetojnë në zorrët tuaja dhe gjenden në ushqime të caktuara, si kosi dhe në suplementet dietike. Studimet e fundit sugjerojnë se disa probiotikë mund të lehtësojnë simptomat e IBS, të tilla si dhimbje barku, fryrje dhe diarre.
• Reduktimi i stresit. Joga ose meditimi mund të ndihmojnë në lehtësimin e stresit. Mund të merrni mësime ose të praktikoni në shtëpi duke përdorur libra ose video.